چگونه دانش‌بنیان‌ها می‌توانند تجهیزات پزشکی را بومی سازند؟
گامی بلند برای تولید تجهیزات پزشکی
گروه اقتصادی
در جهان امروز شاخص‌هایی چون توانمندی در تأمین پایدار نیازهای حیاتی به ویژه در بخش سلامت عمومی، به یکی از ارکان اصلی اقتصادی و توسعه تولید داخل بدل شده است. در این میان، تجهیزات پزشکی به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های اصلی نظام سلامت، نقشی بنیادین در پایداری، کارآمدی و استقلال خدمات درمانی ایفا می‌کنند. در شرایطی که جهان درگیر چالش‌های مختلف از جمله بیماری‌های واگیردار، تحریم‌های اقتصادی و فشارهای تجاری است، کشورهای دارای توان تولید تجهیزات پزشکی، توانسته‌اند نه تنها نیاز داخلی خود را با آرامش تأمین کنند، بلکه در قامت یک صادرکننده و بازیگر اصلی بر منافع اقتصادی و بین‌المللی خود بیفزایند. جمهوری اسلامی ایران نیز به‌واسطه تجربه به‌دست آمده در دوران تحریم‌ها و نیز فرصت‌هایی که بحران جهانی کرونا در اختیار قرار داد، به اهمیت راهبردی تولید داخلی در حوزه تجهیزات پزشکی بیش از پیش پی برده و امروز این حوزه، به‌عنوان یکی از محورهای جدی اقتصاد دانش‌بنیان، مورد توجه نهادهای تصمیم‌ساز قرار گرفته است. بررسی روند واردات تجهیزات پزشکی در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از نیاز کشور به‌ویژه در حوزه تجهیزات حساس و پیشرفته، از خارج کشور تأمین می‌شده و همین امر کشور را در مقاطع حساس همچون شیوع ویروس کرونا دچار چالش ساخت. از سوی دیگر تکیه بر واردات در شرایط محدودیت‌های ارزی، باعث خروج ارز شد که موضوعی مهم ارزیابی می‌گردد. از همین رو رهیافت برنامه‌ریزی در سال‌های اخیر بر این اصل استوار شده که تولید داخل نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت برای تدوام زیرساخت‌های سلامت است و در این میان، نقش شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور بسیار حائز اهمیت است. شرکت‌های دانش بنیان با بهره‌گیری از نیروی انسانی متخصص، ظرفیت‌های علمی داخلی و حمایت‌های دولتی، در چند سال گذشته موفق به تولید و تجاری‌سازی ده‌ها نمونه موفق از تجهیزات حیاتی پزشکی شده‌اند؛ از دستگاه‌های ونتیلاتور گرفته تا کیت‌های تشخیص مولکولی، مانیتورهای علائم حیاتی و چه‌بسا فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی در تشخیص پزشکی. بدیهی است که کشورمان به‌عنوان کشوری با جمعیتی جوان، نظام آموزشی پیشرفته و ظرفیت صنعتی قابل قبول، توان تبدیل‌شدن به قطب تولید تجهیزات پزشکی در غرب آسیا را دارد و خوشبختانه همانطور که عنوان گشت در سال‌های اخیر موفقیت‌های بسیاری در این حوزه کسب شده است. بنابراین با تقویت هرچه‌تمام‌تر این بخش، نه تنها نیاز داخلی تأمین خواهد شد، بلکه صادرات این تجهیزات به کشورهای همسایه و منطقه نیز رونق هرچه‌بیش‌تر پیدا خواهد کرد که می‌تواند ضمن ایجاد ارزآوری، جایگاه علمی و فناورانه کشور را در جهان ارتقاء بخشد. در این گزارش، به بررسی ابعاد مختلف این موضوع پرداخته خواهد شد که در ادامه می‌خوانید.
وابستگی ارزی در بازار سلامت
حوزه تجهیزات پزشکی به‌دلیل ارتباط مستقیم با سلامت عمومی همواره از اهمیت استراتژیک برخوردار بوده است. درگذشته حجم قابل‌توجهی از نیاز کشور به‌وسیله واردات تجهیزات تأمین می‌شود که همین مسئله، بار مالی و ارزی زیادی به کشور تحمیل می‌کرد. درحقیقت برآوردها حاکی از آن است که تا پیش از رشد جریان دانش‌بنیان، ارزش واردات تجهیزات پزشکی کشور به عددی چشمگیر در سال می‌رسید؛ به گونه‌ای که در شرایط محدودیت منابع ارزی، فشار مضاعفی بر اقتصاد کشور وارد می‌ساخت. خوشبختانه طی سال‌های اخیر به موجب حضور شرکت‌های دانش بنیان، وجود نیروی متخصص و نگاه رونق تولید داخلی، بسیاری از تجهیزات وارداتی دارای نمونه‌های داخلی شده و در داخل کشور تولید و چه بسا صادر نیز می‌شوند. اما این روند به معنای عدم نیاز به حمایت نیست. روشن است که این مسیر به منظور توسعه هرچه‌تمام‌تر نیازمند حمایت‌های دولتی و مشوق‌‌های لازم است.
شرکت‌های دانش‌بنیان؛ موتور محرک خودکفایی
تحول در حوزه تولید و صادرات کالاهای سلامت محور زمانی آغاز شد که شرکت‌های دانش‌بنیان وارد میدان عمل شدند. این شرکت‌ها با بهره‌گیری از توان مهندسی، تخصص جوانان نخبه و حمایت دولت گام‌های مؤثری در طراحی، ساخت و تولید تجهیزات حساس پزشکی برداشتند. به‌عنوان نمونه، دستگاه‌هایی مانند ونتیلاتور، دستگاه اکسیژن‌ساز، انواع مانیتورهای پزشکی، کیت‌های تشخیصی و تجهیزات اتاق عمل، هم‌اکنون توسط شرکت‌های داخلی تولید می‌شوند و بسیاری از آن‌ها استانداردهای بین‌المللی دریافت کرده‌اند. این پیشرفت، نه تنها نیاز بازار داخل را پاسخ داده، بلکه راه صادرات به کشورهای همسایه و منطقه را نیز باز کرده است. در حال حاضر، بیش از ۳۰۰ شرکت دانش‌بنیان و فناور به‌صورت تخصصی در حوزه تجهیزات پزشکی فعالیت دارند که بخش قابل‌توجهی از آن‌ها موفق به تجاری‌سازی محصولات خود شده‌اند.
چالش واردات‌محوری در بازار سلامت
با وجود این پیشرفت‌ها، بازار تجهیزات پزشکی کشور همچنان کمی واردات‌محور است. بخش‌هایی از مراکز درمانی، به‌دلیل سال‌ها وابستگی به برندهای خارجی، اعتماد کامل به توان تولید داخلی را به دست نیاور‌ه‌اند. از سوی دیگر برخی محدودیت‌های فنی، از جمله نیاز به قطعات خاص که درحال حاضر وارداتی هستند، نیز موجب شده مسیر خودکفایی به‌طور کامل هموار نباشد. همچنین روند طولانی صدور مجوزها و ثبت سفارش‌ها گاه مانعی برای ورود سریع محصولات داخلی به بازار می‌شود اما باید تأکید کرد که این چالش‌ها همگی قابل رفع هستند و با تسهیل‌گری و برنامه‌ریزی مدون به سهولت مرتفع خواهند شد. طی سال‌های اخیر و به تازگی نیز در راستای حمایت از تولید داخل، دولت و نهادهای ذی‌ربط اقدامات متعددی را همچون الزام خرید تجهیزات داخلی در بیمارستان‌های دولتی، اعطای تسهیلات ویژه به شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدکننده تجهیزات پزشکی، ایجاد نمایشگاه‌های تخصصی برای معرفی توانمندی‌های داخلی، افزایش تعرفه واردات کالاهایی که مشابه داخلی دارند و ایجاد تسهیل‌گری در فرآیند ثبت و مجوزدهی تجهیزات داخلی در دستورکار قرار داده‌اند.
سخن پایانی
بررسی وضعیت کنونی تولید تجهیزات پزشکی در کشور نشان می‌دهد که تحولی بزرگ در حوزه استقلال سلامت رقم خورده است. حرکت شتابان شرکت‌های دانش‌بنیان، همراه با سیاست‌های حمایتی دولت و نهادهای تخصصی موجب شده تا در بسیاری از زیرشاخه‌های این حوزه، وابستگی به واردات به شکل معناداری کاهش یابد و مسیر خودکفایی با گام‌هایی استوار طی شود. تجربه سال‌های اخیر، به‌ویژه در دوران شیوع ویروس کرونا، ثابت کرد که اتکای صرف به منابع و محصولات خارجی، نه‌تنها پرهزینه و ناپایدار است، بلکه می‌تواند در شرایط بحران، سلامت عمومی را با مخاطرات جدی مواجه کند. جمهوری اسلامی ایران نیز درهمین راستا با اتکا به دانش بومی، نیروی انسانی متخصص، ظرفیت‌های فناورانه و حمایت‌های هدفمند، توانسته است بخش مهمی از نیازهای بازار سلامت خود را از داخل تأمین کند؛ امری که نه‌تنها کاهش ارزبری و صرفه‌جویی اقتصادی به همراه دارد، بلکه نوعی اقتدار راهبردی و استقلال عملیاتی در حوزه سلامت به‌وجود می‌آورد. با این حال، مسیر خودکفایی کامل، نیازمند تداوم سیاست‌های حمایتی، فرهنگ‌سازی برای مصرف کالای داخلی، ایجاد اطمینان در مصرف‌کنندگان حرفه‌ای مانند پزشکان و مراکز درمانی و همچنین توسعه زیرساخت‌های صادراتی و استانداردسازی بین‌المللی است. به تعبیر دیگر، تولید ملی باید با اقتصاد دانش‌بنیان، دیپلماسی سلامت و راهبردهای بلندمدت صنعتی به صورت هرچه‌تمام‌تر پیوند بخورد تا اثرگذاری عمیق و ماندگاری در بازار داخلی و خارجی ایجاد کند. همچنین این حوزه می‌تواند بستر مناسبی برای تحقق فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر حمایت از تولید ملی، تحقق اقتصاد مقاومتی و پیشبرد عدالت در نظام سلامت باشد. از سوی دیگر رشد شرکت‌های داخلی در حوزه تجهیزات پزشکی، فرصتی برای افزایش اشتغال، جهش صادرات، ارتقای فناوری و البته افزایش تاب‌آوری اقتصادی است. در چشم‌اندازی نه‌چندان دور، می‌توان تصور کرد که کشورمان به‌عنوان یک کشور پیشرو در منطقه، نه‌تنها نیازهای داخلی خود را در سطحی پیشرفته تأمین کند، بلکه با صادرات دانش و فناوری سلامت، به الگویی از اقتدار هرچه‌تمام‌تر علمی و صنعتی تبدیل شود. این مسیر مسیری است که با موفقیت هرچه بیش‌تر آغاز شده و استمرار آن، نیازمند همدلی، حمایت و باور به ظرفیت‌های بی‌پایان داخلی است.
در جهان امروز شاخص‌هایی چون توانمندی در تأمین پایدار نیازهای حیاتی به ویژه در بخش سلامت عمومی، به یکی از ارکان اصلی اقتصادی و توسعه تولید داخل بدل شده است. در این میان، تجهیزات پزشکی به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های اصلی نظام سلامت، نقشی بنیادین در پایداری، کارآمدی و استقلال خدمات درمانی ایفا می‌کنند. در شرایطی که جهان درگیر چالش‌های مختلف از جمله بیماری‌های واگیردار، تحریم‌های اقتصادی و فشارهای تجاری است، کشورهای دارای توان تولید تجهیزات پزشکی، توانسته‌اند نه تنها نیاز داخلی خود را با آرامش تأمین کنند، بلکه در قامت یک صادرکننده و بازیگر اصلی بر منافع اقتصادی و بین‌المللی خود بیفزایند. جمهوری اسلامی ایران نیز به‌واسطه تجربه به‌دست آمده در دوران تحریم‌ها و نیز فرصت‌هایی که بحران جهانی کرونا در اختیار قرار داد، به اهمیت راهبردی تولید داخلی در حوزه تجهیزات پزشکی بیش از پیش پی برده و امروز این حوزه، به‌عنوان یکی از محورهای جدی اقتصاد دانش‌بنیان، مورد توجه نهادهای تصمیم‌ساز قرار گرفته است. بررسی روند واردات تجهیزات پزشکی در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از نیاز کشور به‌ویژه در حوزه تجهیزات حساس و پیشرفته، از خارج کشور تأمین می‌شده و همین امر کشور را در مقاطع حساس همچون شیوع ویروس کرونا دچار چالش ساخت. از سوی دیگر تکیه بر واردات در شرایط محدودیت‌های ارزی، باعث خروج ارز شد که موضوعی مهم ارزیابی می‌گردد. از همین رو رهیافت برنامه‌ریزی در سال‌های اخیر بر این اصل استوار شده که تولید داخل نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت برای تدوام زیرساخت‌های سلامت است و در این میان، نقش شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور بسیار حائز اهمیت است. شرکت‌های دانش بنیان با بهره‌گیری از نیروی انسانی متخصص، ظرفیت‌های علمی داخلی و حمایت‌های دولتی، در چند سال گذشته موفق به تولید و تجاری‌سازی ده‌ها نمونه موفق از تجهیزات حیاتی پزشکی شده‌اند؛ از دستگاه‌های ونتیلاتور گرفته تا کیت‌های تشخیص مولکولی، مانیتورهای علائم حیاتی و چه‌بسا فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی در تشخیص پزشکی. بدیهی است که کشورمان به‌عنوان کشوری با جمعیتی جوان، نظام آموزشی پیشرفته و ظرفیت صنعتی قابل قبول، توان تبدیل‌شدن به قطب تولید تجهیزات پزشکی در غرب آسیا را دارد و خوشبختانه همانطور که عنوان گشت در سال‌های اخیر موفقیت‌های بسیاری در این حوزه کسب شده است. بنابراین با تقویت هرچه‌تمام‌تر این بخش، نه تنها نیاز داخلی تأمین خواهد شد، بلکه صادرات این تجهیزات به کشورهای همسایه و منطقه نیز رونق هرچه‌بیش‌تر پیدا خواهد کرد که می‌تواند ضمن ایجاد ارزآوری، جایگاه علمی و فناورانه کشور را در جهان ارتقاء بخشد. در این گزارش، به بررسی ابعاد مختلف این موضوع پرداخته خواهد شد که در ادامه می‌خوانید.
وابستگی ارزی در بازار سلامت
حوزه تجهیزات پزشکی به‌دلیل ارتباط مستقیم با سلامت عمومی همواره از اهمیت استراتژیک برخوردار بوده است. درگذشته حجم قابل‌توجهی از نیاز کشور به‌وسیله واردات تجهیزات تأمین می‌شود که همین مسئله، بار مالی و ارزی زیادی به کشور تحمیل می‌کرد. درحقیقت برآوردها حاکی از آن است که تا پیش از رشد جریان دانش‌بنیان، ارزش واردات تجهیزات پزشکی کشور به عددی چشمگیر در سال می‌رسید؛ به گونه‌ای که در شرایط محدودیت منابع ارزی، فشار مضاعفی بر اقتصاد کشور وارد می‌ساخت. خوشبختانه طی سال‌های اخیر به موجب حضور شرکت‌های دانش بنیان، وجود نیروی متخصص و نگاه رونق تولید داخلی، بسیاری از تجهیزات وارداتی دارای نمونه‌های داخلی شده و در داخل کشور تولید و چه بسا صادر نیز می‌شوند. اما این روند به معنای عدم نیاز به حمایت نیست. روشن است که این مسیر به منظور توسعه هرچه‌تمام‌تر نیازمند حمایت‌های دولتی و مشوق‌‌های لازم است.
شرکت‌های دانش‌بنیان؛ موتور محرک خودکفایی
تحول در حوزه تولید و صادرات کالاهای سلامت محور زمانی آغاز شد که شرکت‌های دانش‌بنیان وارد میدان عمل شدند. این شرکت‌ها با بهره‌گیری از توان مهندسی، تخصص جوانان نخبه و حمایت دولت گام‌های مؤثری در طراحی، ساخت و تولید تجهیزات حساس پزشکی برداشتند. به‌عنوان نمونه، دستگاه‌هایی مانند ونتیلاتور، دستگاه اکسیژن‌ساز، انواع مانیتورهای پزشکی، کیت‌های تشخیصی و تجهیزات اتاق عمل، هم‌اکنون توسط شرکت‌های داخلی تولید می‌شوند و بسیاری از آن‌ها استانداردهای بین‌المللی دریافت کرده‌اند. این پیشرفت، نه تنها نیاز بازار داخل را پاسخ داده، بلکه راه صادرات به کشورهای همسایه و منطقه را نیز باز کرده است. در حال حاضر، بیش از ۳۰۰ شرکت دانش‌بنیان و فناور به‌صورت تخصصی در حوزه تجهیزات پزشکی فعالیت دارند که بخش قابل‌توجهی از آن‌ها موفق به تجاری‌سازی محصولات خود شده‌اند.
چالش واردات‌محوری در بازار سلامت
با وجود این پیشرفت‌ها، بازار تجهیزات پزشکی کشور همچنان کمی واردات‌محور است. بخش‌هایی از مراکز درمانی، به‌دلیل سال‌ها وابستگی به برندهای خارجی، اعتماد کامل به توان تولید داخلی را به دست نیاور‌ه‌اند. از سوی دیگر برخی محدودیت‌های فنی، از جمله نیاز به قطعات خاص که درحال حاضر وارداتی هستند، نیز موجب شده مسیر خودکفایی به‌طور کامل هموار نباشد. همچنین روند طولانی صدور مجوزها و ثبت سفارش‌ها گاه مانعی برای ورود سریع محصولات داخلی به بازار می‌شود اما باید تأکید کرد که این چالش‌ها همگی قابل رفع هستند و با تسهیل‌گری و برنامه‌ریزی مدون به سهولت مرتفع خواهند شد. طی سال‌های اخیر و به تازگی نیز در راستای حمایت از تولید داخل، دولت و نهادهای ذی‌ربط اقدامات متعددی را همچون الزام خرید تجهیزات داخلی در بیمارستان‌های دولتی، اعطای تسهیلات ویژه به شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدکننده تجهیزات پزشکی، ایجاد نمایشگاه‌های تخصصی برای معرفی توانمندی‌های داخلی، افزایش تعرفه واردات کالاهایی که مشابه داخلی دارند و ایجاد تسهیل‌گری در فرآیند ثبت و مجوزدهی تجهیزات داخلی در دستورکار قرار داده‌اند.
سخن پایانی
بررسی وضعیت کنونی تولید تجهیزات پزشکی در کشور نشان می‌دهد که تحولی بزرگ در حوزه استقلال سلامت رقم خورده است. حرکت شتابان شرکت‌های دانش‌بنیان، همراه با سیاست‌های حمایتی دولت و نهادهای تخصصی موجب شده تا در بسیاری از زیرشاخه‌های این حوزه، وابستگی به واردات به شکل معناداری کاهش یابد و مسیر خودکفایی با گام‌هایی استوار طی شود. تجربه سال‌های اخیر، به‌ویژه در دوران شیوع ویروس کرونا، ثابت کرد که اتکای صرف به منابع و محصولات خارجی، نه‌تنها پرهزینه و ناپایدار است، بلکه می‌تواند در شرایط بحران، سلامت عمومی را با مخاطرات جدی مواجه کند. جمهوری اسلامی ایران نیز درهمین راستا با اتکا به دانش بومی، نیروی انسانی متخصص، ظرفیت‌های فناورانه و حمایت‌های هدفمند، توانسته است بخش مهمی از نیازهای بازار سلامت خود را از داخل تأمین کند؛ امری که نه‌تنها کاهش ارزبری و صرفه‌جویی اقتصادی به همراه دارد، بلکه نوعی اقتدار راهبردی و استقلال عملیاتی در حوزه سلامت به‌وجود می‌آورد. با این حال، مسیر خودکفایی کامل، نیازمند تداوم سیاست‌های حمایتی، فرهنگ‌سازی برای مصرف کالای داخلی، ایجاد اطمینان در مصرف‌کنندگان حرفه‌ای مانند پزشکان و مراکز درمانی و همچنین توسعه زیرساخت‌های صادراتی و استانداردسازی بین‌المللی است. به تعبیر دیگر، تولید ملی باید با اقتصاد دانش‌بنیان، دیپلماسی سلامت و راهبردهای بلندمدت صنعتی به صورت هرچه‌تمام‌تر پیوند بخورد تا اثرگذاری عمیق و ماندگاری در بازار داخلی و خارجی ایجاد کند. همچنین این حوزه می‌تواند بستر مناسبی برای تحقق فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر حمایت از تولید ملی، تحقق اقتصاد مقاومتی و پیشبرد عدالت در نظام سلامت باشد. از سوی دیگر رشد شرکت‌های داخلی در حوزه تجهیزات پزشکی، فرصتی برای افزایش اشتغال، جهش صادرات، ارتقای فناوری و البته افزایش تاب‌آوری اقتصادی است. در چشم‌اندازی نه‌چندان دور، می‌توان تصور کرد که کشورمان به‌عنوان یک کشور پیشرو در منطقه، نه‌تنها نیازهای داخلی خود را در سطحی پیشرفته تأمین کند، بلکه با صادرات دانش و فناوری سلامت، به الگویی از اقتدار هرچه‌تمام‌تر علمی و صنعتی تبدیل شود. این مسیر مسیری است که با موفقیت هرچه بیش‌تر آغاز شده و استمرار آن، نیازمند همدلی، حمایت و باور به ظرفیت‌های بی‌پایان داخلی است.
تیتر خبرها
تیترهای روزنامه
