هرسال زخم کهنه دریافت پول اجباری توسط مدارس دولتی سرباز می‌کند
خطر پولی شدن آموزش عمومی
گروه اجتماعی
آموزشوپرورش کماکان اخذ شهریه از سوی مدارس دولتی را انکار می‌کند. پدر و مادر‌ها اما حرف دیگری می‌زنند. می‌گویند اگر پول خواسته شده را نپردازند، از ثبت‌نام دانش‌آموزان خبری نیست. این ماجرا هرسال تکرار می‌شود و دیگر تازگی ندارد، با‌این‌حال هنوز هم مدیرکل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات وزارتخانه در گفت‌و‌گو‌های مکرر با خبرگزاری‌ها، مدیران متخلف را به برخورد‌های قانونی تهدید می‌کند، که این مسئله عمدتا در حد درخواست گزارش تخلف و وعده برخورد باقی می‌ماند. در سال‌جاری نیز به‌رسم همیشه مدیران کل آموزشوپرورش در استان‌های مختلف، اعلام کرده‌اند: «اگر مدرسه‌ای هنگام ثبت‌نام پول خواست، اولیا گزارش بدهند تا برخورد کنیم.» اما واقعیت این است که دریافت شهریه در مدارس دولتی با هماهنگی کامل وزارت آموزشوپرورش انجام می‌شود. در این میان خانواده‌هایی که از طریق اخبار، غیرقانونی بودن دریافت وجه را می‌شنوند و در کتاب قانون اساسی نیز می‌خوانند که تحصیل رایگان تا پایان دبیرستان حق تک‌تک ملت است، در مقابل تقاضای پول از سوی اولیای مدرسه مقاومت می‌کنند.
بارها در شبکه‌های اجتماعی ویدئو‌هایی از جدال لفظی مدیران مدارس دولتی با والدین دانش‌آموزان منتشر شده که در آن، مدیران از ثبت‌نام دانش‌آموزی به بهانه «تکمیل ظرفیت»، «تأیید نشدن سکونتگاه دانش‌آموز در محدوده جغرافیایی اعلام شده» و «پایین بودن نمرات» امتناع ورزیده‌اند، اما والدین می‌گویند که در‌واقع این مسئله به دلیل ناتوانی در پرداخت شهریه رخ داده است.
وزارتخانه خطاب به مدیران مدرسه: با شگردهای مختلف از والدین پول بگیرید
حتی در ویدئویی که اخیرا در فضای مجازی دست‌به‌دست شده، والدین دانش‌آموزی می‌گویند که نتوانسته‌اند شهریه موردنظر مدرسه را تأمین کنند و مدیر مدرسه را مورد پرسش قرار می‌دهند که «آیا فرزندم فقط به دلیل نپرداختن شهریه ثبت‌نام نشده؟» و مدیر نیز بی‌پرده پاسخ می‌دهد که هزینه‌های مدرسه را از طریق وجوهی که خانواده‌ها می‌پردازند، «اداره» می‌کند و اگر گلایه‌ای دارند، می‌توانند به آموزشوپرورش مراجعه کنند! در اغلب موارد مدیران مدارس بدون هیچ هراسی خطاب به والدین می‌گویند: «می‌توانید به آموزشوپرورش شکایت کنید.» این عبارت یعنی وزارت آموزشوپرورش به مدارس دولتی برای دریافت پول، چراغ سبز نشان داده است اما این مجموعه در رسانه‌ها تلاش دارد از زیربار انتقاد‌ها درباره پولی شدن آموزش شانه خالی کند. مدیر یکی از مدارس دولتی تهران که هویتش در نزد روزنامه «رسالت» محفوظ است، می‌گوید: «مسئولان این وزارتخانه در جلساتی که پشت در‌های بسته با حضور مدیران مدارس برگزار می‌کنند، به‌صراحت از آنان می‌خواهند که از خانواده‌ها شهریه بگیرند و در این زمینه هیچ‌گونه ملاحظه‌ای نداشته باشند. حتی از آن‌ها می‌خواهند بخش زیادی از هزینه‌های غیرمترقبه مدرسه را نیز با شگردهای مختلف از جیب والدین تأمین کنند تا به‌این‌ترتیب بتوان در طول سال تحصیلی مدرسه را اداره کرد.»
قوانینی برای اجرا نشدن!
بسیاری از خانواده‌ها که فرزند دانش‌آموز دارند، با شیوه و شگردهای کارکنان مدارس دولتی برای اخذ پول به‌خوبی آشنایی دارند و گوششان از ادعا‌های تکراری مسئولان آموزشوپرورش پُر است؛ اینکه «دریافت شهریه در مدارس دولتی «تخلف» و «غیرقانونی» است»، اما آنچه در‌واقعیت رخ می‌دهد، خلاف این گفته‌ها را به اثبات می‌رساند. سال‌ها است که شرط راه‌یابی به مدارس دولتی همچون مدارس غیردولتی پرداخت پول است اما نه با نام «شهریه» که از عنوان شیک و با مسمای «کمک‌های داوطلبانه» استفاده می‌شود. البته به‌کار بردن واژه داوطلبانه نیز به‌غایت مضحک است، چراکه اگر خانواده‌ای بدون پرداخت پول بتوانند فرزند خود را در مدرسه‌ای دولتی ثبت‌نام کنند، بازهم شانس با آن‌ها یار نخواهد بود، چراکه در روز‌های توزیع کارنامه‌ها در انتهای هر ترم؛ کارتخوان را می‌گذارند جلوی والدین و اگر وجه موردنظر پرداخت نشود، از کارنامه خبری نیست! این در حالی است که طبق اصل ۳۰ قانون اساسی، «دولت موظف است وسایل آموزشوپرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم کند و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به‌طور رایگان گسترش دهد. اصلا اگر چشم‌هایمان را بر روی این قانون ببندیم، مطابق ضوابط آموزشوپرورش، هرگونه دریافت وجه نقد در مدارس دولتی اگر به‌اجبار از والدین دریافت شود، غیرقانونی و تخلف آشکار است، اما این قانون نیز روی کاغذ مانده و هرگز اجرایی نشده است و این مسئله در اختصاص نیافتن بودجه به مدارس دولتی ریشه دارد، بنابراین درمان این معضل در دست دولت است آن زمان که لایحه بودجه سالانه را می‌نویسد. بدون تردید کمبود بودجه برای وزارتخانه‌ای که یکی از کلیدی‌ترین و انسان‌سازترین ارگان‌های دولتی است برازنده نیست.
آموزش عمومی را خرید‌و‌فروش نکنید
ابراهیم سحرخیز، معاون اسبق آموزش متوسطه در وزارت آموزشوپرورش در یادداشتی با انتقاد از رویه‌ای که این وزارتخانه در پیش گرفته، می‌نویسد: «آموزش‌وپرورشی که باید با تکریم به‌جا و شایسته از اولیا و دانش‌آموزان، با آغوش باز آنان را به استفاده از حق شهروندی خود یعنی آموزش رایگان ترغیب کند به چنین روز اسفباری افتاده است که فقط زبان پول را می‌فهمد. با دیدن رفتار‌های این‌چنینی به یاد هشداری می‌افتم که رهبر انقلاب در دیدار امسال خود با معلمان برگزیده از سراسر کشور به آن اشاره داشتند و آن انذار چیزی نبود جز «ملوک‌الطوایفی» شدن آموزشوپرورش. تجربه زیسته نشان داده است دستگاه‌های نظارتی از مجلس گرفته تا مابقی، خاموش و بی‌تفاوت از کنار مصائب مردم برای ثبت‌نام در مدارس دولتی عبور می‌کنند. در این میان رئیس دولت نیز اگرچه مکرر در نشست‌های شورای عالی آموزشوپرورش عنوان کرده است: حقوقی مثل«سلامت و آموزش» مردم نباید با پول خرید‌و‌فروش شوند، اما واقعیت این است که سوای شهریه‌های نجومی مدارس غیردولتی، مدارس عادی دولتی نیز مردم را این‌گونه نقره‌داغ می‌کنند. وضعیت آنچنان آشفته و نابسامان است که تصور می‌شود دولت اجازه داده است، مدارس دولتی از یک‌نهاد اجتماعی به یک بنگاه مالی و اقتصادی تبدیل شوند و هرکه پولی در بساط ندارد به جمع دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل درآید.»
پیش‌تر، محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزش نیز به خبرگزاری ایمنا گفته بود: «بسیاری از دانش‌آموزان به دلیل ناتوانی خانواده‌ها در پرداخت شهریه مدارس دولتی، ناچار به ترک تحصیل می‌شوند. درحالی‌که دانش‌آموزانی که توانایی مالی بیشتری دارند، راحت‌تر ادامه تحصیل می‌دهند و در کنکور سراسری نیز عملکرد بهتری دارند. این نگاه مالی به تحصیل، موجب هدر رفتن استعدادهای بسیاری از دانش‌آموزان شده است، چراکه بسیاری از آن‌ها صرفا به دلیل نداشتن پول شهریه، از تحصیل محروم می‌شوند.»
نزدیک به یک میلیون دانش‌آموز از تحصیل بازمانده‌اند. بنا بر آمار رسمی، شمار دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل در سال تحصیلی ۱۴۰3-۱۴۰2 به ۹۹۲ هزار و ۳۲۱ نفر رسیده که در مقایسه با آمار سال گذشته (۹۰۲ هزار نفر) نزدیک به ۱۰ درصد افزایش داشته است.
کارشناسان آموزش می‌گویند یکی از دلایل اصلی این پدیده ناتوانی خانواده‌ها در تأمین هزینه‌های جاری تحصیل است- واقعیتی که اصل آموزش رایگان و برابر را، که در قانون به‌صراحت بر آن تأکید شده، به شعاری بی‌اثر تبدیل کرده است.
گلایه به‌حق خانواده‌ها
بعد از چندین روز رفت‌وآمد به مدرسه بالاخره «نادر» موفق شد پسرش را در دبستان دولتی نزدیک منزلشان ثبت‌نام کند. ازآنجایی‌که او و همسرش هر دوشاغل‌اند و صبح‌ها سر کار هستند، اصرار داشتند پسرشان در شیفت صبح نام‌نویسی شود اما مدیر مدرسه به او گفته بود شیفت صبح کلاس اول فقط برای فرزندان همکاران (معلمان منطقه) است.
پس از اصرارهای نادر برای ثبت‌نام در شیفت صبح، مدیر مدرسه حاضر به ثبت‌نام پسرش در این شیفت شد اما به شرطی که آن‌ها 10 میلیون تومان به مدرسه کمک کنند.
اما پرداخت این پول برای ثبت‌نام یکی از بچه‌ها در خانواده 6 نفره نادر که اجاره‌نشین هم هستند، غیرممکن است. برای همین درنهایت او مجبور شد برای اینکه پسرش را رایگان ثبت‌نام کند به شیفت بعدازظهر راضی شود و هر وقت مدرسه‌ها باز شد، فکری برای رفت‌وآمدش بکند!
مسئول ثبت‌نام یکی از مدرسه‌های دولتی منطقه ۲۰ تهران پوشه زردرنگ محتوای مدارک را می‌گیرد و روی یک‌تکه کاغذ کوچک می‌نویسد هشت میلیون تومان. مرد که در حاشیه بازار چینی‌فروشان «صالح‌آباد» تهران بساط دست‌فروشی دارد، سعی می‌کند زن پشت میز را قانع به حذف یا کاهش این مبلغ کند: «به جدم قسم ندارم». این نصف حقوق یک ماه من و 6 سر عائله است.
معاون مدرسه که دلش با دیدن اشک‌های مرد سوخته است، به در نیمه‌باز اتاق مدیر اشاره می‌کند. مدیر مدرسه کل مشاجره را شنیده و قبل از ورود مرد، در آستانه در اتاقش ظاهر شده است. پرونده زرد مدارک را می‌گیرد به‌طرف مرد و می‌گوید: «متأسفانه ظرفیت مدرسه پر شده است، همکارم نمی‌دانست؛ الان متوجه شدم دیگر جا نداریم.»
مرد می‌گوید: «یعنی دخترم را خانه‌نشین کنم؟»
مدیر جواب می‌دهد: «به مدارس دیگر سر بزنید، شاید جا داشته باشند.»
در شرایطی که کشور با مشکلات عدیده اقتصادی دست‌به‌گریبان است و خانواده‌های بسیاری از فشار روانی و مالی افسارگسیخته‌ای رنج می‌برند و از تأمین مخارج روزمره زندگی‌شان هم به تنگ آمده‌اند. پدران و مادران زیادی با مشکل ثبت‌نام فرزندانشان در مدارس دولتی و پرداخت شهریه با عناوین مختلف مواجه هستند. مشکلی که شاید باعث شود عده‌‌ای از دانش آموزان از آموزش عمومی محروم شوند. علاوه بر این، باوجود دُم خروسی که از قبای مدرسه‌های دولتی بیرون زده است، بازهم آموزشوپرورش حاضر به پذیرش این حقیقت نیست که مدیران مدارس با چراغ سبز و اطلاع آن‌ها، والدین را مجبور به پرداخت پول به شکل‌های مختلف می‌کنند.
پول بده، محدوده جغرافیایی ثبت‌نام را دور بزن!
علی محمدی، کارشناس مسائل آموزشی در‌این‌باره به «رسالت» می‌گوید: «هرسال زخم کهنه دریافت پول اجباری توسط مدارس دولتی سرباز می‌کند. پول‌هایی که البته نه به‌عنوان شهریه بلکه به‌عناوین‌مختلف جمع‌آوری کمک‌های مردمی، کلاس‌های فوق‌برنامه، فعالیت‌های کمک‌آموزشی، اردوهای تفریحی آموزشی و غیره در هنگام ثبت‌نام و یا به‌مرور در طول دوران تحصیل از والدین درخواست می‌شود و این‌یکی از شایع‌ترین تخلفات در مدارس دولتی است. خانواده‌ها می‌گویند بسیاری از این مدارس ابتدا اعلام می‌کنند ظرفیت ثبت‌نام آن‌ها تکمیل است و یا مدعی هستند که ظرفیت مدرسه محدود است و فشار آوردن برای ثبت‌نام سبب افت عملکرد تحصیلی می‌شود اما پس از پرداخت مبلغ قابل‌توجهی دانش‌آموز را ثبت‌نام می‌کنند. گاهی نیز مدیر مدرسه به‌هیچ‌عنوان به ثبت‌نام دانش‌آموز رضایت نمی‌دهد، چراکه مدرسه موردنظر فقط چند کوچه با محدوده تعیین شده فاصله دارد اما عجیب است که وقتی والدین دست‌به‌جیب می‌شوند، بخشنامه و دستورالعمل محدوده جغرافیایی ثبت‌نام کنار می‌رود.»
وقتی آموزشوپرورش از خود سلب مسئولیت می‌کند
این کارشناس بیان می‌کند که مردم «با نوعی تناقض‌گویی مواجهند که هم کار آن‌ها را سخت می‌کند و هم کارگردانندگان مدرسه را. اولیای مدرسه البته سختی‌های بیشتری را تحمل می‌کنند، چون هم باید جوابگوی خانواده‌ها باشند، هم بی‌پولی را تحمل کنند و هم وقتی مشکلاتشان را با ادارات آموزشوپرورش در میان می‌گذارند این پاسخ را از آن‌ها بشنوند که بودجه نداریم و هزینه‌هایتان را از کمک‌های مردمی تأمین کنید. متأسفانه در مثلث آموزشوپرورش، خانواده‌ها و مدارس، همواره این آموزشوپرورش است که با تکیه‌بر عبارت «ممنوعیت وجه اجباری»، از خود سلب مسئولیت می‌کند و خانواده‌ها و مدارس را رو در روی یکدیگر قرار می‌دهد. از یک‌سو، مسئولان مدارس می‌گویند که برای تأمین هزینه‌های جاری مانند آب و برق و گاز، با کمبود بودجه مواجه‌اند و مجبورند از خانواده‌ها پول بگیرند و از سوی دیگر، خانواده‌ها‌ــ به‌ویژه کم‌درآمدها‌ــ تأکید می‌کنند که فرزندشان را در مدرسه دولتی ثبت‌نام کرده‌اند تا از تحصیل رایگان بهره‌مند شود.»
این کارشناس خاطرنشان می‌کند: «مدارس دولتی درحالی از والدین وجه نقد طلب می‌کنند که در بسیاری از این مدارس به دلیل حضور معلمان کم‌سابقه و فاقد مهارت، آمار میزان افت تحصیلی بالاست و حداقل امکانات آموزشی و تحصیلی هم برای دانش‌آموزان فراهم نیست و باید یک‌بار برای همیشه این مسئله را حل کرد. به‌هرحال با‌توجه‌به سخت شدن شرایط اقتصادی و افت قابل‌توجه قدرت خرید مردم به‌سادگی نمی‌توان از این مسئله عبور کرد. موضوعی که هر‌ساله قبل از شروع سال تحصیلی و آغاز ثبت‌نام در مدارس، سبب ایجاد دلهره و اضطراب در درصد زیادی از والدین و دانش‌آموزان می‌شود.»
آموزشوپرورش کماکان اخذ شهریه از سوی مدارس دولتی را انکار می‌کند. پدر و مادر‌ها اما حرف دیگری می‌زنند. می‌گویند اگر پول خواسته شده را نپردازند، از ثبت‌نام دانش‌آموزان خبری نیست. این ماجرا هرسال تکرار می‌شود و دیگر تازگی ندارد، با‌این‌حال هنوز هم مدیرکل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات وزارتخانه در گفت‌و‌گو‌های مکرر با خبرگزاری‌ها، مدیران متخلف را به برخورد‌های قانونی تهدید می‌کند، که این مسئله عمدتا در حد درخواست گزارش تخلف و وعده برخورد باقی می‌ماند. در سال‌جاری نیز به‌رسم همیشه مدیران کل آموزشوپرورش در استان‌های مختلف، اعلام کرده‌اند: «اگر مدرسه‌ای هنگام ثبت‌نام پول خواست، اولیا گزارش بدهند تا برخورد کنیم.» اما واقعیت این است که دریافت شهریه در مدارس دولتی با هماهنگی کامل وزارت آموزشوپرورش انجام می‌شود. در این میان خانواده‌هایی که از طریق اخبار، غیرقانونی بودن دریافت وجه را می‌شنوند و در کتاب قانون اساسی نیز می‌خوانند که تحصیل رایگان تا پایان دبیرستان حق تک‌تک ملت است، در مقابل تقاضای پول از سوی اولیای مدرسه مقاومت می‌کنند.
بارها در شبکه‌های اجتماعی ویدئو‌هایی از جدال لفظی مدیران مدارس دولتی با والدین دانش‌آموزان منتشر شده که در آن، مدیران از ثبت‌نام دانش‌آموزی به بهانه «تکمیل ظرفیت»، «تأیید نشدن سکونتگاه دانش‌آموز در محدوده جغرافیایی اعلام شده» و «پایین بودن نمرات» امتناع ورزیده‌اند، اما والدین می‌گویند که در‌واقع این مسئله به دلیل ناتوانی در پرداخت شهریه رخ داده است.
وزارتخانه خطاب به مدیران مدرسه: با شگردهای مختلف از والدین پول بگیرید
حتی در ویدئویی که اخیرا در فضای مجازی دست‌به‌دست شده، والدین دانش‌آموزی می‌گویند که نتوانسته‌اند شهریه موردنظر مدرسه را تأمین کنند و مدیر مدرسه را مورد پرسش قرار می‌دهند که «آیا فرزندم فقط به دلیل نپرداختن شهریه ثبت‌نام نشده؟» و مدیر نیز بی‌پرده پاسخ می‌دهد که هزینه‌های مدرسه را از طریق وجوهی که خانواده‌ها می‌پردازند، «اداره» می‌کند و اگر گلایه‌ای دارند، می‌توانند به آموزشوپرورش مراجعه کنند! در اغلب موارد مدیران مدارس بدون هیچ هراسی خطاب به والدین می‌گویند: «می‌توانید به آموزشوپرورش شکایت کنید.» این عبارت یعنی وزارت آموزشوپرورش به مدارس دولتی برای دریافت پول، چراغ سبز نشان داده است اما این مجموعه در رسانه‌ها تلاش دارد از زیربار انتقاد‌ها درباره پولی شدن آموزش شانه خالی کند. مدیر یکی از مدارس دولتی تهران که هویتش در نزد روزنامه «رسالت» محفوظ است، می‌گوید: «مسئولان این وزارتخانه در جلساتی که پشت در‌های بسته با حضور مدیران مدارس برگزار می‌کنند، به‌صراحت از آنان می‌خواهند که از خانواده‌ها شهریه بگیرند و در این زمینه هیچ‌گونه ملاحظه‌ای نداشته باشند. حتی از آن‌ها می‌خواهند بخش زیادی از هزینه‌های غیرمترقبه مدرسه را نیز با شگردهای مختلف از جیب والدین تأمین کنند تا به‌این‌ترتیب بتوان در طول سال تحصیلی مدرسه را اداره کرد.»
قوانینی برای اجرا نشدن!
بسیاری از خانواده‌ها که فرزند دانش‌آموز دارند، با شیوه و شگردهای کارکنان مدارس دولتی برای اخذ پول به‌خوبی آشنایی دارند و گوششان از ادعا‌های تکراری مسئولان آموزشوپرورش پُر است؛ اینکه «دریافت شهریه در مدارس دولتی «تخلف» و «غیرقانونی» است»، اما آنچه در‌واقعیت رخ می‌دهد، خلاف این گفته‌ها را به اثبات می‌رساند. سال‌ها است که شرط راه‌یابی به مدارس دولتی همچون مدارس غیردولتی پرداخت پول است اما نه با نام «شهریه» که از عنوان شیک و با مسمای «کمک‌های داوطلبانه» استفاده می‌شود. البته به‌کار بردن واژه داوطلبانه نیز به‌غایت مضحک است، چراکه اگر خانواده‌ای بدون پرداخت پول بتوانند فرزند خود را در مدرسه‌ای دولتی ثبت‌نام کنند، بازهم شانس با آن‌ها یار نخواهد بود، چراکه در روز‌های توزیع کارنامه‌ها در انتهای هر ترم؛ کارتخوان را می‌گذارند جلوی والدین و اگر وجه موردنظر پرداخت نشود، از کارنامه خبری نیست! این در حالی است که طبق اصل ۳۰ قانون اساسی، «دولت موظف است وسایل آموزشوپرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم کند و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به‌طور رایگان گسترش دهد. اصلا اگر چشم‌هایمان را بر روی این قانون ببندیم، مطابق ضوابط آموزشوپرورش، هرگونه دریافت وجه نقد در مدارس دولتی اگر به‌اجبار از والدین دریافت شود، غیرقانونی و تخلف آشکار است، اما این قانون نیز روی کاغذ مانده و هرگز اجرایی نشده است و این مسئله در اختصاص نیافتن بودجه به مدارس دولتی ریشه دارد، بنابراین درمان این معضل در دست دولت است آن زمان که لایحه بودجه سالانه را می‌نویسد. بدون تردید کمبود بودجه برای وزارتخانه‌ای که یکی از کلیدی‌ترین و انسان‌سازترین ارگان‌های دولتی است برازنده نیست.
آموزش عمومی را خرید‌و‌فروش نکنید
ابراهیم سحرخیز، معاون اسبق آموزش متوسطه در وزارت آموزشوپرورش در یادداشتی با انتقاد از رویه‌ای که این وزارتخانه در پیش گرفته، می‌نویسد: «آموزش‌وپرورشی که باید با تکریم به‌جا و شایسته از اولیا و دانش‌آموزان، با آغوش باز آنان را به استفاده از حق شهروندی خود یعنی آموزش رایگان ترغیب کند به چنین روز اسفباری افتاده است که فقط زبان پول را می‌فهمد. با دیدن رفتار‌های این‌چنینی به یاد هشداری می‌افتم که رهبر انقلاب در دیدار امسال خود با معلمان برگزیده از سراسر کشور به آن اشاره داشتند و آن انذار چیزی نبود جز «ملوک‌الطوایفی» شدن آموزشوپرورش. تجربه زیسته نشان داده است دستگاه‌های نظارتی از مجلس گرفته تا مابقی، خاموش و بی‌تفاوت از کنار مصائب مردم برای ثبت‌نام در مدارس دولتی عبور می‌کنند. در این میان رئیس دولت نیز اگرچه مکرر در نشست‌های شورای عالی آموزشوپرورش عنوان کرده است: حقوقی مثل«سلامت و آموزش» مردم نباید با پول خرید‌و‌فروش شوند، اما واقعیت این است که سوای شهریه‌های نجومی مدارس غیردولتی، مدارس عادی دولتی نیز مردم را این‌گونه نقره‌داغ می‌کنند. وضعیت آنچنان آشفته و نابسامان است که تصور می‌شود دولت اجازه داده است، مدارس دولتی از یک‌نهاد اجتماعی به یک بنگاه مالی و اقتصادی تبدیل شوند و هرکه پولی در بساط ندارد به جمع دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل درآید.»
پیش‌تر، محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزش نیز به خبرگزاری ایمنا گفته بود: «بسیاری از دانش‌آموزان به دلیل ناتوانی خانواده‌ها در پرداخت شهریه مدارس دولتی، ناچار به ترک تحصیل می‌شوند. درحالی‌که دانش‌آموزانی که توانایی مالی بیشتری دارند، راحت‌تر ادامه تحصیل می‌دهند و در کنکور سراسری نیز عملکرد بهتری دارند. این نگاه مالی به تحصیل، موجب هدر رفتن استعدادهای بسیاری از دانش‌آموزان شده است، چراکه بسیاری از آن‌ها صرفا به دلیل نداشتن پول شهریه، از تحصیل محروم می‌شوند.»
نزدیک به یک میلیون دانش‌آموز از تحصیل بازمانده‌اند. بنا بر آمار رسمی، شمار دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل در سال تحصیلی ۱۴۰3-۱۴۰2 به ۹۹۲ هزار و ۳۲۱ نفر رسیده که در مقایسه با آمار سال گذشته (۹۰۲ هزار نفر) نزدیک به ۱۰ درصد افزایش داشته است.
کارشناسان آموزش می‌گویند یکی از دلایل اصلی این پدیده ناتوانی خانواده‌ها در تأمین هزینه‌های جاری تحصیل است- واقعیتی که اصل آموزش رایگان و برابر را، که در قانون به‌صراحت بر آن تأکید شده، به شعاری بی‌اثر تبدیل کرده است.
گلایه به‌حق خانواده‌ها
بعد از چندین روز رفت‌وآمد به مدرسه بالاخره «نادر» موفق شد پسرش را در دبستان دولتی نزدیک منزلشان ثبت‌نام کند. ازآنجایی‌که او و همسرش هر دوشاغل‌اند و صبح‌ها سر کار هستند، اصرار داشتند پسرشان در شیفت صبح نام‌نویسی شود اما مدیر مدرسه به او گفته بود شیفت صبح کلاس اول فقط برای فرزندان همکاران (معلمان منطقه) است.
پس از اصرارهای نادر برای ثبت‌نام در شیفت صبح، مدیر مدرسه حاضر به ثبت‌نام پسرش در این شیفت شد اما به شرطی که آن‌ها 10 میلیون تومان به مدرسه کمک کنند.
اما پرداخت این پول برای ثبت‌نام یکی از بچه‌ها در خانواده 6 نفره نادر که اجاره‌نشین هم هستند، غیرممکن است. برای همین درنهایت او مجبور شد برای اینکه پسرش را رایگان ثبت‌نام کند به شیفت بعدازظهر راضی شود و هر وقت مدرسه‌ها باز شد، فکری برای رفت‌وآمدش بکند!
مسئول ثبت‌نام یکی از مدرسه‌های دولتی منطقه ۲۰ تهران پوشه زردرنگ محتوای مدارک را می‌گیرد و روی یک‌تکه کاغذ کوچک می‌نویسد هشت میلیون تومان. مرد که در حاشیه بازار چینی‌فروشان «صالح‌آباد» تهران بساط دست‌فروشی دارد، سعی می‌کند زن پشت میز را قانع به حذف یا کاهش این مبلغ کند: «به جدم قسم ندارم». این نصف حقوق یک ماه من و 6 سر عائله است.
معاون مدرسه که دلش با دیدن اشک‌های مرد سوخته است، به در نیمه‌باز اتاق مدیر اشاره می‌کند. مدیر مدرسه کل مشاجره را شنیده و قبل از ورود مرد، در آستانه در اتاقش ظاهر شده است. پرونده زرد مدارک را می‌گیرد به‌طرف مرد و می‌گوید: «متأسفانه ظرفیت مدرسه پر شده است، همکارم نمی‌دانست؛ الان متوجه شدم دیگر جا نداریم.»
مرد می‌گوید: «یعنی دخترم را خانه‌نشین کنم؟»
مدیر جواب می‌دهد: «به مدارس دیگر سر بزنید، شاید جا داشته باشند.»
در شرایطی که کشور با مشکلات عدیده اقتصادی دست‌به‌گریبان است و خانواده‌های بسیاری از فشار روانی و مالی افسارگسیخته‌ای رنج می‌برند و از تأمین مخارج روزمره زندگی‌شان هم به تنگ آمده‌اند. پدران و مادران زیادی با مشکل ثبت‌نام فرزندانشان در مدارس دولتی و پرداخت شهریه با عناوین مختلف مواجه هستند. مشکلی که شاید باعث شود عده‌‌ای از دانش آموزان از آموزش عمومی محروم شوند. علاوه بر این، باوجود دُم خروسی که از قبای مدرسه‌های دولتی بیرون زده است، بازهم آموزشوپرورش حاضر به پذیرش این حقیقت نیست که مدیران مدارس با چراغ سبز و اطلاع آن‌ها، والدین را مجبور به پرداخت پول به شکل‌های مختلف می‌کنند.
پول بده، محدوده جغرافیایی ثبت‌نام را دور بزن!
علی محمدی، کارشناس مسائل آموزشی در‌این‌باره به «رسالت» می‌گوید: «هرسال زخم کهنه دریافت پول اجباری توسط مدارس دولتی سرباز می‌کند. پول‌هایی که البته نه به‌عنوان شهریه بلکه به‌عناوین‌مختلف جمع‌آوری کمک‌های مردمی، کلاس‌های فوق‌برنامه، فعالیت‌های کمک‌آموزشی، اردوهای تفریحی آموزشی و غیره در هنگام ثبت‌نام و یا به‌مرور در طول دوران تحصیل از والدین درخواست می‌شود و این‌یکی از شایع‌ترین تخلفات در مدارس دولتی است. خانواده‌ها می‌گویند بسیاری از این مدارس ابتدا اعلام می‌کنند ظرفیت ثبت‌نام آن‌ها تکمیل است و یا مدعی هستند که ظرفیت مدرسه محدود است و فشار آوردن برای ثبت‌نام سبب افت عملکرد تحصیلی می‌شود اما پس از پرداخت مبلغ قابل‌توجهی دانش‌آموز را ثبت‌نام می‌کنند. گاهی نیز مدیر مدرسه به‌هیچ‌عنوان به ثبت‌نام دانش‌آموز رضایت نمی‌دهد، چراکه مدرسه موردنظر فقط چند کوچه با محدوده تعیین شده فاصله دارد اما عجیب است که وقتی والدین دست‌به‌جیب می‌شوند، بخشنامه و دستورالعمل محدوده جغرافیایی ثبت‌نام کنار می‌رود.»
وقتی آموزشوپرورش از خود سلب مسئولیت می‌کند
این کارشناس بیان می‌کند که مردم «با نوعی تناقض‌گویی مواجهند که هم کار آن‌ها را سخت می‌کند و هم کارگردانندگان مدرسه را. اولیای مدرسه البته سختی‌های بیشتری را تحمل می‌کنند، چون هم باید جوابگوی خانواده‌ها باشند، هم بی‌پولی را تحمل کنند و هم وقتی مشکلاتشان را با ادارات آموزشوپرورش در میان می‌گذارند این پاسخ را از آن‌ها بشنوند که بودجه نداریم و هزینه‌هایتان را از کمک‌های مردمی تأمین کنید. متأسفانه در مثلث آموزشوپرورش، خانواده‌ها و مدارس، همواره این آموزشوپرورش است که با تکیه‌بر عبارت «ممنوعیت وجه اجباری»، از خود سلب مسئولیت می‌کند و خانواده‌ها و مدارس را رو در روی یکدیگر قرار می‌دهد. از یک‌سو، مسئولان مدارس می‌گویند که برای تأمین هزینه‌های جاری مانند آب و برق و گاز، با کمبود بودجه مواجه‌اند و مجبورند از خانواده‌ها پول بگیرند و از سوی دیگر، خانواده‌ها‌ــ به‌ویژه کم‌درآمدها‌ــ تأکید می‌کنند که فرزندشان را در مدرسه دولتی ثبت‌نام کرده‌اند تا از تحصیل رایگان بهره‌مند شود.»
این کارشناس خاطرنشان می‌کند: «مدارس دولتی درحالی از والدین وجه نقد طلب می‌کنند که در بسیاری از این مدارس به دلیل حضور معلمان کم‌سابقه و فاقد مهارت، آمار میزان افت تحصیلی بالاست و حداقل امکانات آموزشی و تحصیلی هم برای دانش‌آموزان فراهم نیست و باید یک‌بار برای همیشه این مسئله را حل کرد. به‌هرحال با‌توجه‌به سخت شدن شرایط اقتصادی و افت قابل‌توجه قدرت خرید مردم به‌سادگی نمی‌توان از این مسئله عبور کرد. موضوعی که هر‌ساله قبل از شروع سال تحصیلی و آغاز ثبت‌نام در مدارس، سبب ایجاد دلهره و اضطراب در درصد زیادی از والدین و دانش‌آموزان می‌شود.»
