هوش مصنوعی در قلب اقتصاد جهان

هوش مصنوعی در قلب اقتصاد جهان

تحولات فناورانه قرن بیست‌ویک به ‌ویژه در حوزه هوش مصنوعی، ساختارهای اقتصادی، بازار کار، مدل‌های سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری صنعتی را به‌طور بنیادین دگرگون کرده‌ است. در سال‌های اخیر، هوش مصنوعی از سطح مفاهیم نظری و آزمایشگاهی فراتر رفته و به عنصری کلیدی در زنجیره ارزش بسیاری از صنایع تبدیل شده است. آنچه اکنون در حال شکل‌گیری است، نه صرفاً یک موج فناورانه، بلکه گذار به اقتصاد هوشمند و داده‌محور است که در آن ظرفیت پیش‌بینی، شخصی‌سازی، بهینه‌سازی و خودکارسازی به منابع جدید رشد اقتصادی بدل شده‌اند.
به نقل از زاویه گزارش «شاخص هوش مصنوعی استنفورد ۲۰۲۵» در فصل چهارم خود با عنوان «اقتصاد»، به‌تفصیل به این پرسش اساسی می‌پردازد که هوش مصنوعی چگونه بر ابعاد مختلف فعالیت‌های اقتصادی تأثیر گذاشته است. این فصل با استفاده از داده‌های جامع از منابعی نظیر Lightcast، LinkedIn، Quid، McKinsey و فدراسیون بین‌المللی رباتیک؛ تصویری چندبعدی از رابطه بین هوش مصنوعی و اقتصاد در سال ۲۰۲۴ ترسیم می‌کند.
در این فصل، چهار محور اصلی مورد تحلیل قرار گرفته‌اند:
بازار کار و تقاضای نیروی انسانی متخصص در حوزه هوش مصنوعی: از افزایش مشاغل هوش مصنوعی ‌محور در سطح جهانی تا رشد مهارت‌های تخصصی مانند یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی و هوش مصنوعی مولد، این بخش به بررسی روندهای جذب نیرو، توزیع جغرافیایی و شکاف‌های جنسیتی می‌پردازد.
سرمایه‌گذاری و اکوسیستم استارتاپی: رشد پرشتاب سرمایه‌گذاری شرکتی، صعود خیره‌کننده سرمایه‌گذاری در بخش هوش مصنوعی مولد و توزیع منطقه‌ای این سرمایه‌ها، از جمله موضوعات کلیدی این بخش هستند.
فعالیت شرکتی و پیاده‌سازی سازمانی هوش مصنوعی: چگونگی گذار از فاز آزمایش به مرحله ادغام سازمانی، تأثیر هوش مصنوعی بر بهره‌وری و سودآوری شرکت‌ها و تحلیل تجربی از میزان نفوذ مدل‌های هوش مصنوعی در حوزه‌های شغلی گوناگون در این محور مورد بررسی قرار می‌گیرند.
استقرار ربات‌ها و نقش آن‌ها در بازتعریف فرآیندهای صنعتی: از سلطه چین در بازار رباتیک صنعتی تا افزایش سهم ربات‌های همکار، این بخش بیانگر پیوند فزاینده میان اتوماسیون فیزیکی و هوش مصنوعی در صنایع تولیدی و خدماتی است.
با بررسی این محورها، گزارش نه‌تنها به ارزیابی میزان تأثیرگذاری هوش مصنوعی بر اقتصاد جهانی می‌پردازد، بلکه روندهای نوظهوری را شناسایی می‌کند که می‌توانند الگوهای آینده اقتصاد دیجیتال را شکل دهند. این یادداشت تحلیلی، بر پایه داده‌ها و شواهد فصل چهارم گزارش، می‌کوشد تا تصویری دقیق، مستند و قابل اتکا از چشم‌انداز اقتصادی هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴ ارائه دهد. در ادامه، به تفصیل هر یک از چهار محور مذکور پرداخته خواهد شد.
۱. تحول تقاضای نیروی کار مبتنی بر هوش مصنوعی
یکی از مهم‌ترین جلوه‌های اقتصادی هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴، افزایش کمّی و کیفی تقاضا برای نیروی کار متخصص در حوزه‌های مرتبط با هوش مصنوعی است. تحلیل داده‌های جهانی حاکی از آن است که مهارت‌های مرتبط با هوش مصنوعی، دیگر صرفاً در دپارتمان‌های تحقیق و توسعه یا مراکز فناوری‌های پیشرفته محدود نیستند، بلکه به‌تدریج به نیاز روزمره بازار کار در بخش‌های مختلف اقتصادی تبدیل شده‌اند.
۱.۱ رشد جهانی تقاضا برای مشاغل مرتبط با هوش مصنوعی
بر اساس داده‌های منتشرشده توسط Lightcast، در سال ۲۰۲۴ سهم فرصت‌های شغلی دارای مهارت‌های مرتبط با هوش مصنوعی از کل فرصت‌های شغلی در بسیاری از کشورها افزایش چشم‌گیری داشته است. به‌عنوان نمونه، سنگاپور با ۳.۲٪ از کل آگهی‌های استخدام، بالاترین سهم جهانی را به خود اختصاص داده است، در حالی ‌که کشورهای کوچکی مانند لوکزامبورگ (۲٪) و هنگ‌کنگ (۱.۹٪) نیز در صدر جدول دیده می‌شوند.
در ایالات‌متحده نیز، سهم مشاغل مرتبط با هوش مصنوعی از ۱.۴٪ در سال ۲۰۲۳ به ۱.۸٪ در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است. این داده‌ها نشان می‌دهند که موقعیت‌های شغلی مرتبط با هوش مصنوعی از یک روند خاص در صنعت فناوری، به یک پدیده گسترده در کل بازار کار جهانی تبدیل شده‌اند.
۱.۲ تخصص‌گرایی؛ از یادگیری ماشین تا تولید محتوا
تجزیه‌وتحلیل جزئی‌تر آگهی‌های استخدام در ایالات‌متحده نشان می‌دهد که مهارت‌های مشخصی بیش از سایرین مورد تقاضا قرار گرفته‌اند. طبق نمودار منتشرشده در گزارش، هوش مصنوعی با سهم ۰.۹۴٪ از کل آگهی‌های شغلی و یادگیری ماشین نیز با ۰.۹۲٪ تخصصی‌ترین مهارت‌های مورد تقاضا در این کشور هستند. در همین حال، مهارت‌هایی نظیر پردازش زبان طبیعی، شبکه‌های عصبی و بینایی ماشین نیز به‌شدت مورد توجه قرار گرفته‌اند.
نمودار زیر ده مهارت تخصصی برتر را که در آگهی‌های شغلی حوزه هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴ در ایالات‌متحده بیشترین تقاضا را داشته‌اند، با دوره زمانی ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ مقایسه می‌کند. در یک مقیاس مطلق، تقاضا برای تمامی مهارت‌های تخصصی در دهه گذشته افزایش یافته است. از میان آن‌ها، محبوبیت زبان برنامه‌نویسی پایتون افزایش چشمگیری داشته که موقعیت آن را به‌عنوان زبان اصلی برنامه‌نویسی در هوش مصنوعی تقویت کرده است.
نکته قابل‌توجه آن است که تعداد مهارت‌های مرتبط با هوش مصنوعی مولد در آگهی‌های شغلی ایالات‌متحده از سال ۲۰۲۳ تاکنون رشد جهشی داشته‌اند. به‌عنوان مثال مهارت‌های مربوط به مدل‌های زبان بزرگ، مهندسی پرامپت، RAG و مدل‌های چندوجهی به‌ترتیب رشدهایی معادل ۲۹۵٪، ۳۵۰٪، ۲۰۴۷٪ و ۱۵۵۶٪ را نسبت به سال قبل تجربه کرده‌اند. این جهش، نشان‌دهنده پذیرش سریع فناوری‌های مولد در جریان اصلی بازار کار است.
تقاضای نیروی کار هوش مصنوعی در آمریکا بر اساس بخش‌های اقتصادی
درصد آگهی‌های شغلی در ایالات‌متحده که به مهارت‌های هوش مصنوعی نیاز دارند، به تفکیک بخش‌های صنعتی از سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴ نشان می‌دهدکه تقریباً تمام بخش‌ها از سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴ افزایش در نسبت آگهی‌های شغلی دارای نیاز به مهارت‌های هوش مصنوعی را تجربه کرده‌اند؛ تنها استثنا، بخش مدیریت عمومی (Public Administration) است که کاهش داشته است که می‌تواند نشان‌دهنده تأخیر در دیجیتالی‌سازی دولت یا محدودیت‌های مقرراتی باشد.
بخش فناوری اطلاعات همچنان با اختلاف زیاد بیشترین سهم را در استفاده از نیروی کار دارای مهارت‌های هوش مصنوعی دارد (۹.۳۳٪)، بخش خرده‌فروشی با رشد ۱۰۲ درصدی سریع‌ترین رشد را تجربه کرده است و بخش‌های سنتی‌تر مانند معدن و کشاورزی نیز رشدهای قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند که نشانگر گسترش فناوری هوش مصنوعی به حوزه‌های غیرمرکزی اقتصاد است.
۲. سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی
تحول سریع در حوزه هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴، به‌ویژه پس از فراگیر شدن مدل‌های مولد، با افزایش چشم‌گیر سرمایه‌گذاری‌های خصوصی، شرکتی و مخاطره‌پذیر همراه بود. داده‌های گزارش استنفورد نشان می‌دهند که سال ۲۰۲۴، نقطه عطفی در تاریخچه سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی بوده است؛ به‌گونه‌ای که بخش خصوصی، علی‌رغم نوسانات اقتصادی جهانی، حضور پررنگ‌تری در حمایت از نوآوری‌های هوش مصنوعی از خود نشان داده است.
۲.۱ رشد کم‌سابقه سرمایه‌گذاری شرکتی در سال ۲۰۲۴
در سال ۲۰۲۴، مجموع سرمایه‌گذاری شرکتی (Corporate Investment) در هوش مصنوعی به ۲۵۲/۳ میلیارد دلار رسید که نسبت به سال گذشته رشد ۲۵/۵ درصدی را نشان می‌دهد. مهم‌تر از آن، سرمایه‌گذاری خصوصی (Private Investment) با جهش ۴۴/۵ درصدی، بیشترین سهم در رشد کل سرمایه‌گذاری‌ها را بر عهده داشته است. در همین حال، فعالیت‌های ادغام و تملک نیز با رشد ۱۲/۱ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۳ همراه بودند. مقایسه تاریخی نشان می‌دهد که در بازه یک دهه‌ای (۲۰۱۳ تا ۲۰۲۴)، سرمایه‌گذاری‌های مرتبط با هوش مصنوعی ۱۳ برابر رشد داشته‌اند.
صعود پرشتاب سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی
مطابق با نمودار زیر، در فاصله ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴، سرمایه‌گذاری خصوصی جهانی در هوش مصنوعی ۴۴/۵٪ رشد داشته است.
صعود پرشتاب سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی
یکی از نقاط کانونی تحولات سرمایه‌گذاری در سال ۲۰۲۴، افزایش تمرکز بر هوش مصنوعی مولد بود. این بخش به‌تنهایی ۳۳/۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خصوصی جذب کرد که نسبت به سال ۲۰۲۳ رشد ۱۸/۷ درصدی داشته و در مقایسه با سال ۲۰۲۲، بیش از ۸/۵ برابر افزایش را تجربه کرده است. این عدد نشان‌دهنده آن است که در حال حاضر، بیش از ۲۰ درصد از کل سرمایه‌گذاری‌های خصوصی در هوش مصنوعی، به هوش مصنوعی مولد اختصاص یافته است. چنین سهمی بیانگر تغییر الگوی سرمایه‌گذاری از فناوری‌های زیرساختی به سوی ابزارها و مدل‌هایی است که قابلیت پیاده‌سازی در کسب‌وکارهای واقعی را دارند.
۲.۳ تغییرات در اندازه و الگوی سرمایه‌گذاری‌ها
نمودار زیر نیز روند رشد اندازه متوسط رویدادهای سرمایه‌گذاری خصوصی در هوش مصنوعی را از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۴ نشان می‌دهد. این عدد با تقسیم حجم کل سرمایه‌گذاری بر تعداد رویدادهای سرمایه‌گذاری به دست آمده است. در سال ۲۰۲۳، اندازه متوسط سرمایه‌گذاری ۳۱/۶ میلیون دلار بود و در سال ۲۰۲۴، این عدد به ۴۵/۴ میلیون دلار رسید. طی یک دهه گذشته، اندازه متوسط رویدادهای سرمایه‌گذاری تقریباً چهار برابر شده است.
شکل زیر نیز تعداد رویدادهای سرمایه‌گذاری در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ را به تفکیک اندازه تأمین مالی گزارش می‌دهد که ثبات تعداد رویدادهای کوچک‌تر از ۵۰ میلیون دلار می‌تواند نشان‌دهنده تمرکز سرمایه‌گذاران بر شرکت‌های بالغ‌تر و پروژه‌های مقیاس‌پذیرتر است. در سال ۲۰۲۴، ۱۵ مورد از سرمایه‌گذاری‌ها بالای یک میلیارد دلار بوده‌اند؛ این نشان‌دهنده ورود بازیگران مالی بزرگ یعنی شرکت‌های فناوری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری کلان و بازیگران نهادی به حوزه هوش مصنوعی است.
۲.۴ سلطه ایالات‌متحده در رقابت جهانی سرمایه‌گذاری
در عرصه جغرافیایی، ایالات‌متحده آمریکا جایگاه برتر خود را در جذب سرمایه‌گذاری خصوصی در حوزه هوش مصنوعی تقویت کرده است. در سال ۲۰۲۴، سرمایه‌گذاری خصوصی در ایالات‌متحده به ۱۰۹/۱ میلیارد دلار رسید؛ رقمی که ۱۲ برابر بیشتر از چین (۹/۳ میلیارد دلار) و ۲۴ برابر بیشتر از بریتانیا (۴/۵ میلیارد دلار) است.