ایران و آفریقا؛ از توافقات معدنی تا توسعه زیرساخت‌های مشترک
روابط تجاری ایران و قاره آفریقا در سال‌های اخیر شاهد تحولات زیادی بوده است. حجم تجارت دوجانبه ایران و کشورهای آفریقایی در سال ۱۴۰۳ با رشد ۲۱ درصدی ۹۵۵ میلیون دلار بود که صادرات به قاره آفریقا حدود ۸۵۰ میلیون دلار و حدود ۱۰۵ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار هم حجم واردات بود. این میزان تجارت، سهم ایران از کل تجارت خارجی قاره آفریقا را حدود ۱/۱ درصد تشکیل می‌دهد، اما با توجه به پتانسیل‌های موجود، هنوز نسبت به ظرفیت‌های بالقوه در این قاره، محدود است. این رقم زمانی بیشتر جلب توجه می‌کند که بدانیم حجم تجارت خارجی قاره آفریقا با ۵۴ کشور، سالانه ۱۲۰۰ میلیارد دلار است بنابراین وقتی در بهترین حالت بین ایران و آفریقا تجارت ۱/۲ میلیارد دلاری ثبت شده است یعنی سهم ایران در بازار این قاره حدود یک هزارم است.
چه کالاهایی صادر می‌کنیم؟
طبق گزارش‌ها، ایران عمدتاً کالاهایی همچون محصولات پتروشیمی، قیر، اوره، مصالح ساختمانی و… را به کشورهای آفریقایی صادر می‌کند، در حالی که با توجه به ظرفیت‌های موجود توان صادراتی شرکت‌های ایرانی فراتر از این محصولات است. روح الله لطیفی، سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت در این خصوص می‌گوید: محصولات غذایی و کشاورزی، محصولات صنعتی و نیمه صنعتی و بحث‌های دارویی سهم کمتری در تجارت بین دو کشور دارند. در حالی که می‌توانند به واسطه قیمت ارزان، کیفیت بالا و هم ذائقه بودن خیلی از این کشورهای این قاره با تولیدات ایرانی، سهم بیشتری داشته باشند. ما باید بازارهای آفریقا را بشناسیم و بدانیم چطور باید محصولات را به بازار آفریقا عرضه کنیم.
برنامه‌های توسعه‌ای روابط تجاری
در راستای گسترش روابط اقتصادی، ایران در سال‌های اخیر برنامه‌هایی را برای توسعه مبادلات تجاری با آفریقا طراحی کرده است. سومین اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا که اردیبهشت ۱۴۰۴ برگزار شد، با حضور بیش از ۷۰۰ تاجر از ۳۸ کشور آفریقایی، فرصت‌های جدیدی را برای گسترش همکاری‌ها فراهم کرده است.
سازمان توسعه تجارت ایران نیز هدف‌گذاری کرده است تا حجم مبادلات تجاری با آفریقا را تا بیش از ۱۰ میلیارد دلار افزایش دهد. این هدف با برنامه‌هایی همچون راه‌اندازی خطوط کشتیرانی و هوایی به آفریقا و تخصیص ۲ میلیارد دلار خط اعتباری برای خرید کالا محقق خواهد شد. لطیفی در این رابطه هم می‌گوید: باید برخی نیازهای طرف آفریقایی مثل اورهال کردن پالایشگاه‌ها، ایجاد پالایشگاه مشترک، ایجاد گاز سی ان جی و تبدیل محصولات نفتی به مشتقات شناسایی شود؛ می‌توانیم با انتقال دانش به این قاره سرمایه‌گذاری مشترک در حوزه پتروپالایشگاهی و حتی معدنی داشته باشیم.
سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت می‌افزاید: آفریقا بهشت معادن است. ما باید از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم. بحث کشت فراسرزمینی به واسطه آب زیاد و خاک حاصلخیز در این قاره امکان‌پذیر است. در آفریقا فقر امکانات کشاورزی مدرن را داریم. ما می‌توایم بخشی از این امکانات را با کشت فراسرزمینی و سرمایه‌گذاری در آفریقا پیگیری کنیم و محصولاتی که در کشور نیاز داریم را در آفریقا تولید کرده و به ایران وارد کنیم. به این ترتیب هم باعث توسعه در آنجا می‌شویم و هم نیازهایمان ارزان قیمت‌تر به دستمان می‌رسد. اگر کالایی کیفیت و قیمت مناسب داشته باشد و مستمراً بر اساس نیاز مشتری به دستش برسد، آن تجارت می‌تواند مداوم باشد. البته این مهم احتیاج به همراهی دولت‌ها دارد. به گفته او، دولت‌ها باید در حوزه زیرساخت‌ها و سوبسیدهایی که برای تجارت می‌دهند، همراهی کنند، زیرساخت‌های حمل‌ونقل و انتقال پول را فراهم کنند و آگاهی بخشی در زمینه تجارت با آفریقا انجام دهند. بعد از فراهم شدن شرایط، تجارت با این قاره می‌تواند تا بالای ۵۰ میلیارد دلار هم برسد که کار سختی نیست. به شرط اینکه جزیره‌ای عمل نکرده و همفکری کنیم. از سویی دیگر با توجه به اینکه تجارت ایران و آفریقا بیشتر در فضای تهاتر پیش می‌رود که البته تنها شامل مبادله کالا نمی‌شود و مکانیسم‌های پیچیده ارزی و بانکی را هم دربرمی‌گیرد، سازمان توسعه تجارت به دنبال طراحی سیستمی برای تهاتر کالاها بین تجار و بازرگانان ایران و آفریقا است.
دست اندازها در مسیر تجارت با آفریقا چیست؟
با وجود رشد قابل توجه روابط اقتصادی و البته هدف گذاری برای افزایش تجارت، چندین چالش همچنان پیش روی توسعه این مبادلات قرار دارد. یکی از بزرگ‌ترین موانع، مشکلات بانکی و نقل‌وانتقال پول است که باعث کندی روند تجارت میان دو طرف می‌شود.
همچنین کمبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و عدم شناخت کافی از بازارهای آفریقایی نیز از دیگر مشکلات پیش روست؛ این در حالی است که اگر وضعیت حمل‌ونقل بین ایران و این قاره منظم‌تر و با فواصل کمتر بود کالاهای مورد نیاز آفریقا با سرعت بیشتری به دست مصرف کنندگان می‌رسید. لطیفی در این ارتباط نیز می‌گوید: برخی کشورها مثل ترکیه سوبسید می‌دهند که کالاهایشان ارزان‌تر به مقصد برسد. اگر بازار به آن کالا وابسته شد، کم کم آن بازار خودش با حجم بالاتری محصول می‌خواهد و حمل و نقل هم مقرون به‌صرفه می‌شود، زیرا شناور خالی نمی‌رود یا شناورهای بزرگ‌تر می‌توانند کالاهای بیشتری را ببرند.
البته آنطور که سازمان توسعه تجارت تاکید کرده اکنون خطوط کشتیرانی بین ایران و شرق و شمال آفریقا برقرار است و کشتی‌های ایرانی به بنادر تانزانیا، کنیا و لیبی تردد دارند؛ این کشتی‌ها هر ماه یا هر دو ماه یک بار به تناسب بارگیری کشتی و هماهنگی‌های لجستیکی به شمال و شرق آفریقا حرکت می‌کنند. برای برقراری خطوط کشتیرانی بین ایران و غرب و جنوب آفریقا در ستاد آفریقا مقرر شد سازوکاری در نظر گرفته شود و نوسازی ناوگان کشتیرانی نیز در دستور کار قرار گیرد.
چه کالاهایی صادر می‌کنیم؟
طبق گزارش‌ها، ایران عمدتاً کالاهایی همچون محصولات پتروشیمی، قیر، اوره، مصالح ساختمانی و… را به کشورهای آفریقایی صادر می‌کند، در حالی که با توجه به ظرفیت‌های موجود توان صادراتی شرکت‌های ایرانی فراتر از این محصولات است. روح الله لطیفی، سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت در این خصوص می‌گوید: محصولات غذایی و کشاورزی، محصولات صنعتی و نیمه صنعتی و بحث‌های دارویی سهم کمتری در تجارت بین دو کشور دارند. در حالی که می‌توانند به واسطه قیمت ارزان، کیفیت بالا و هم ذائقه بودن خیلی از این کشورهای این قاره با تولیدات ایرانی، سهم بیشتری داشته باشند. ما باید بازارهای آفریقا را بشناسیم و بدانیم چطور باید محصولات را به بازار آفریقا عرضه کنیم.
برنامه‌های توسعه‌ای روابط تجاری
در راستای گسترش روابط اقتصادی، ایران در سال‌های اخیر برنامه‌هایی را برای توسعه مبادلات تجاری با آفریقا طراحی کرده است. سومین اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا که اردیبهشت ۱۴۰۴ برگزار شد، با حضور بیش از ۷۰۰ تاجر از ۳۸ کشور آفریقایی، فرصت‌های جدیدی را برای گسترش همکاری‌ها فراهم کرده است.
سازمان توسعه تجارت ایران نیز هدف‌گذاری کرده است تا حجم مبادلات تجاری با آفریقا را تا بیش از ۱۰ میلیارد دلار افزایش دهد. این هدف با برنامه‌هایی همچون راه‌اندازی خطوط کشتیرانی و هوایی به آفریقا و تخصیص ۲ میلیارد دلار خط اعتباری برای خرید کالا محقق خواهد شد. لطیفی در این رابطه هم می‌گوید: باید برخی نیازهای طرف آفریقایی مثل اورهال کردن پالایشگاه‌ها، ایجاد پالایشگاه مشترک، ایجاد گاز سی ان جی و تبدیل محصولات نفتی به مشتقات شناسایی شود؛ می‌توانیم با انتقال دانش به این قاره سرمایه‌گذاری مشترک در حوزه پتروپالایشگاهی و حتی معدنی داشته باشیم.
سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت می‌افزاید: آفریقا بهشت معادن است. ما باید از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم. بحث کشت فراسرزمینی به واسطه آب زیاد و خاک حاصلخیز در این قاره امکان‌پذیر است. در آفریقا فقر امکانات کشاورزی مدرن را داریم. ما می‌توایم بخشی از این امکانات را با کشت فراسرزمینی و سرمایه‌گذاری در آفریقا پیگیری کنیم و محصولاتی که در کشور نیاز داریم را در آفریقا تولید کرده و به ایران وارد کنیم. به این ترتیب هم باعث توسعه در آنجا می‌شویم و هم نیازهایمان ارزان قیمت‌تر به دستمان می‌رسد. اگر کالایی کیفیت و قیمت مناسب داشته باشد و مستمراً بر اساس نیاز مشتری به دستش برسد، آن تجارت می‌تواند مداوم باشد. البته این مهم احتیاج به همراهی دولت‌ها دارد. به گفته او، دولت‌ها باید در حوزه زیرساخت‌ها و سوبسیدهایی که برای تجارت می‌دهند، همراهی کنند، زیرساخت‌های حمل‌ونقل و انتقال پول را فراهم کنند و آگاهی بخشی در زمینه تجارت با آفریقا انجام دهند. بعد از فراهم شدن شرایط، تجارت با این قاره می‌تواند تا بالای ۵۰ میلیارد دلار هم برسد که کار سختی نیست. به شرط اینکه جزیره‌ای عمل نکرده و همفکری کنیم. از سویی دیگر با توجه به اینکه تجارت ایران و آفریقا بیشتر در فضای تهاتر پیش می‌رود که البته تنها شامل مبادله کالا نمی‌شود و مکانیسم‌های پیچیده ارزی و بانکی را هم دربرمی‌گیرد، سازمان توسعه تجارت به دنبال طراحی سیستمی برای تهاتر کالاها بین تجار و بازرگانان ایران و آفریقا است.
دست اندازها در مسیر تجارت با آفریقا چیست؟
با وجود رشد قابل توجه روابط اقتصادی و البته هدف گذاری برای افزایش تجارت، چندین چالش همچنان پیش روی توسعه این مبادلات قرار دارد. یکی از بزرگ‌ترین موانع، مشکلات بانکی و نقل‌وانتقال پول است که باعث کندی روند تجارت میان دو طرف می‌شود.
همچنین کمبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و عدم شناخت کافی از بازارهای آفریقایی نیز از دیگر مشکلات پیش روست؛ این در حالی است که اگر وضعیت حمل‌ونقل بین ایران و این قاره منظم‌تر و با فواصل کمتر بود کالاهای مورد نیاز آفریقا با سرعت بیشتری به دست مصرف کنندگان می‌رسید. لطیفی در این ارتباط نیز می‌گوید: برخی کشورها مثل ترکیه سوبسید می‌دهند که کالاهایشان ارزان‌تر به مقصد برسد. اگر بازار به آن کالا وابسته شد، کم کم آن بازار خودش با حجم بالاتری محصول می‌خواهد و حمل و نقل هم مقرون به‌صرفه می‌شود، زیرا شناور خالی نمی‌رود یا شناورهای بزرگ‌تر می‌توانند کالاهای بیشتری را ببرند.
البته آنطور که سازمان توسعه تجارت تاکید کرده اکنون خطوط کشتیرانی بین ایران و شرق و شمال آفریقا برقرار است و کشتی‌های ایرانی به بنادر تانزانیا، کنیا و لیبی تردد دارند؛ این کشتی‌ها هر ماه یا هر دو ماه یک بار به تناسب بارگیری کشتی و هماهنگی‌های لجستیکی به شمال و شرق آفریقا حرکت می‌کنند. برای برقراری خطوط کشتیرانی بین ایران و غرب و جنوب آفریقا در ستاد آفریقا مقرر شد سازوکاری در نظر گرفته شود و نوسازی ناوگان کشتیرانی نیز در دستور کار قرار گیرد.
تیتر خبرها
تیترهای روزنامه
