تقویت صنایع دانش‌بنیان دفاعی و امنیتی و سرمایه‌گذاری در تربیت نخبگان علمی و فناور، نه‌تنها نیازهای بخش توسعه کشور را پاسخ می‌دهند، بلکه بنیان‌گذار قدرت نرم و سخت ملی خواهد بود
سرمایه‌گذاری دشمن در حوزه تحقیق و توسعه
تحقیق و توسعه (R&D) یکی از مهم‌ترین محرک‌های نوآوری، رقابت‌پذیری اقتصادی و توان راهبردی کشورها در حوزه‌های حیاتی همچون امنیت، فناوری، انرژی و سلامت به شمار می‌رود. این حوزه نه تنها بستری برای تولید دانش و توسعه فناوری‌های نوین فراهم می‌کند، بلکه ابزار اصلی کشورها برای تحقق استقلال فناورانه، افزایش بهره‌وری، توسعه پایدار و قدرت ژئوپلیتیکی محسوب می‌شود. داده‌های منتشرشده توسط سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) در مارس ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری جهانی در تحقیق و توسعه در سال ۲۰۲۳ به مبلغ بی‌سابقه ۲/۸ تریلیون دلار رسیده است؛ رقمی که نسبت به سال ۲۰۰۰ تقریباً سه برابر شده و رشد آن، پس از تعدیل با نرخ تورم، روندی پیوسته و شتابان را نشان می‌دهد.
به گزارش زاویه این رشد چشمگیر تنها ناشی از رقابت‌های فناورانه میان قدرت‌های اقتصادی نیست، بلکه بازتابی از درک عمیق دولت‌ها از نقش راهبردی تحقیق و توسعه در ارتقای جایگاه ملی در زنجیره ارزش جهانی و همچنین پاسخ به چالش‌های نوظهوری مانند بحران انرژی، تغییرات اقلیمی، تهدیدات سایبری و رقابت تسلیحاتی در عصر دیجیتال است. حوزه‌هایی چون هوش مصنوعی، صنایع دفاعی، نیمه‌هادی‌ها، فناوری‌های زیستی و انرژی‌های نو، اکنون در کانون این تحولات قرار دارند و سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه به شاخصی برای سنجش قدرت نرم و سخت کشورها بدل شده است.
تحلیل داده‌های جهانی تحقیق و توسعه
بر اساس آمار ارائه شده از سوی وبگاه Visual Capitalist، کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD)، در سال ۲۰۲۳، به طور میانگین حدود ۲/۷ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) خود را به تحقیق و توسعه اختصاص داده‌اند. در این میان، آسیا با سهم ۴۶ درصد از کل سرمایه‌گذاری جهانی در صدر قرار دارد، در حالی که آمریکای شمالی با ۲۹ درصد و اروپا با ۲۱ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. بر اساس داده‌های آماری منتشر شده، رژیم صهیونیستی با اختصاص ۶/۳ درصد از تولید ناخالص داخلی به تحقیق و توسعه، در صدر فهرست قرار دارد. پس از آن کره جنوبی با ۵ درصد، تایوان با ۴ درصد، سوئد با ۳/۶ درصد و ایالات متحده و ژاپن هر دو با ۳/۴ درصد در رده‌های بعدی جای می‌گیرند.
پیشتازی رژیم صهیونیستی در سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه
گزارش‌های حاکی از آن است که رژیم صهیونیستی با صرف ۲۸/۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ در حوزه تحقیق و توسعه، نه تنها بالاترین نسبت تخصیص سرمایه این بخش به تولید ناخالص داخلی را دارد، بلکه بالاترین نرخ شرکت‌های نوآور و استارت‌آپ‌های فناورانه به نسبت جمعیت را نیز در اختیار دارد. بر اساس برآوردهای صورت گرفته، ۹۲ درصد از این سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی تأمین شده که بیانگر پویایی و نقش فعال صنایع امنیتی، فناورانه و نظامی این رژیم در حوزه نوآوری است.
این در حالی است که بخش عمده‌ای از هزینه‌های تحقیق و توسعه در سرزمین‌های اشغالی مستقیماً در خدمت تقویت فناوری‌های امنیتی و اطلاعاتی، سیستم‌های جنگ الکترونیک، پهپادها، سامانه‌های رهگیری هوشمند و نظارتی است و شرکت‌هایی از جمله «Elbit Systems» و «Rafael» در زنجیره تأمین فناوری‌های نظامی-امنیتی این رژیم نقش کلیدی ایفا می‌کنند. از سوی دیگر، نقش برخی بنیادهای پژوهشی نظامی مانند «Technion» و «مؤسسه وایزمن» نیز در تربیت نیروی انسانی و تولید دانش پیشرفته نظامی انکارناپذیر است.
مروری بر وضعیت سایر کشورها
پس از رژیم اشغالگر قدس، کره جنوبی با اختصاص ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی به بخش تحقیق و توسعه، جایگاه دوم این رتبه‌بندی را در اختیار دارد. بر اساس گزارش‌ها، بخش قابل توجهی از این سرمایه‌گذاری نیز توسط شرکت‌های بزرگ خصوصی مانند سامسونگ و ال‌جی در حوزه نیمه‌هادی‌ها، هوش مصنوعی و فناوری‌های ۵G صورت می‌گیرد. ایالات متحده آمریکا، علی‌رغم اینکه ۳/۴ درصد از تولید ناخالص داخلی را به این حوزه اختصاص داده، با ۸۲۳/۴ میلیارد دلار، بیشترین میزان مطلق سرمایه‌گذاری تحقیقاتی در جهان را دارد و حدود ۷۷ درصد از این سرمایه‌گذاری نیز توسط بخش خصوصی تأمین شده است.
چین با صرف ۷۲۳ میلیارد دلار، دومین سرمایه‌گذار جهانی در زمینه تحقیق و توسعه به شمار می‌رود. همچنین به زعم بسیاری از کارشناسان، رشد هجده‌برابری هزینه‌های تحقیق و توسعه این کشور از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۳ نشانگر عزم راهبردی این کشور برای دستیابی به خودکفایی فناوری و پیشتازی در حوزه‌های کلیدی مانند هوش مصنوعی و انرژی‌های نو است. از سوی دیگر، در منطقه اروپا، کشورهای سوئد با ۳/۶ درصد، آلمان با ۳/۱ درصد، فنلاند با ۳/۱ درصد، سوئیس با ۳/۳ درصد و اتریش با ۳/۳ درصد در رتبه‌های بالاتری نسبت به سایرین قرار دارند. برآوردهای صورت گرفته نشان می‌دهد که کشورهای اروپایی سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه را عمدتاً در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، سلامت و فناوری‌های صنعتی متمرکز کرده‌اند.
پیامدهای راهبردی و لزوم افزایش تمرکز بر تحقیق و توسعه
داده‌ها و شواهد نشان می‌دهد که تحقیق و توسعه در عصر حاضر به یکی از مؤلفه‌های کلیدی قدرت ملی تبدیل شده و کشورهایی که با رویکرد راهبردی در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کنند، از مزیت‌های فناورانه، نظامی، اقتصادی و حتی دیپلماتیک قابل‌توجهی برخوردار می‌شوند. سرمایه‌گذاری در این بخش موجب شکل‌گیری زیست‌بوم‌های نوآوری، رشد شرکت‌های دانش‌بنیان، ارتقای توان صنعتی، افزایش استقلال فناورانه و تقویت قدرت بازدارندگی در برابر تهدیدات خارجی می‌شود. در این میان، رژیم صهیونیستی با اختصاص بالاترین درصد تولید ناخالص داخلی به تحقیق و توسعه و تمرکز راهبردی بر توسعه فناوری‌های نظامی، اطلاعاتی و امنیتی، عملاً در پی ایجاد نوعی «برتری فناورانه پایدار» است. این رژیم با بهره‌گیری از ترکیب قدرت بخش خصوصی نوآور، زیرساخت‌های دانشگاهی پیشرفته و حمایت‌های امنیتی، به دنبال تحقق شبکه‌ای از فناوری‌های هوشمند برای رصد، پیش‌بینی و کنترل در سطوح مختلف است.
این الگو می‌تواند برای کشورهای منطقه به‌ویژه ایران به عنوان یک هشدار راهبردی تلقی شود. در شرایطی که تهدیدات ترکیبی و جنگ‌های شناختی به سرعت در حال گسترش هستند، توسعه زیرساخت‌های تحقیق و توسعه، تقویت صنایع دانش‌بنیان دفاعی و امنیتی و سرمایه‌گذاری در تربیت نخبگان علمی و فناور، نه‌تنها نیازهای بخش توسعه کشور را پاسخ می‌دهند، بلکه بنیان‌گذار قدرت نرم و سخت ملی خواهد بود. در نهایت، رشد فزاینده سرمایه‌گذاری جهانی در تحقیق و توسعه نشان می‌دهد که آینده رقابت‌های ژئوپلیتیکی و اقتصادی دیگر تنها به منابع طبیعی یا توان نظامی وابسته نیست، بلکه میدان دانش، نوآوری و فناوری نیز نقشی تعیین کننده در این زمینه یافته‌اند.
به گزارش زاویه این رشد چشمگیر تنها ناشی از رقابت‌های فناورانه میان قدرت‌های اقتصادی نیست، بلکه بازتابی از درک عمیق دولت‌ها از نقش راهبردی تحقیق و توسعه در ارتقای جایگاه ملی در زنجیره ارزش جهانی و همچنین پاسخ به چالش‌های نوظهوری مانند بحران انرژی، تغییرات اقلیمی، تهدیدات سایبری و رقابت تسلیحاتی در عصر دیجیتال است. حوزه‌هایی چون هوش مصنوعی، صنایع دفاعی، نیمه‌هادی‌ها، فناوری‌های زیستی و انرژی‌های نو، اکنون در کانون این تحولات قرار دارند و سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه به شاخصی برای سنجش قدرت نرم و سخت کشورها بدل شده است.
تحلیل داده‌های جهانی تحقیق و توسعه
بر اساس آمار ارائه شده از سوی وبگاه Visual Capitalist، کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD)، در سال ۲۰۲۳، به طور میانگین حدود ۲/۷ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) خود را به تحقیق و توسعه اختصاص داده‌اند. در این میان، آسیا با سهم ۴۶ درصد از کل سرمایه‌گذاری جهانی در صدر قرار دارد، در حالی که آمریکای شمالی با ۲۹ درصد و اروپا با ۲۱ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. بر اساس داده‌های آماری منتشر شده، رژیم صهیونیستی با اختصاص ۶/۳ درصد از تولید ناخالص داخلی به تحقیق و توسعه، در صدر فهرست قرار دارد. پس از آن کره جنوبی با ۵ درصد، تایوان با ۴ درصد، سوئد با ۳/۶ درصد و ایالات متحده و ژاپن هر دو با ۳/۴ درصد در رده‌های بعدی جای می‌گیرند.
پیشتازی رژیم صهیونیستی در سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه
گزارش‌های حاکی از آن است که رژیم صهیونیستی با صرف ۲۸/۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ در حوزه تحقیق و توسعه، نه تنها بالاترین نسبت تخصیص سرمایه این بخش به تولید ناخالص داخلی را دارد، بلکه بالاترین نرخ شرکت‌های نوآور و استارت‌آپ‌های فناورانه به نسبت جمعیت را نیز در اختیار دارد. بر اساس برآوردهای صورت گرفته، ۹۲ درصد از این سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی تأمین شده که بیانگر پویایی و نقش فعال صنایع امنیتی، فناورانه و نظامی این رژیم در حوزه نوآوری است.
این در حالی است که بخش عمده‌ای از هزینه‌های تحقیق و توسعه در سرزمین‌های اشغالی مستقیماً در خدمت تقویت فناوری‌های امنیتی و اطلاعاتی، سیستم‌های جنگ الکترونیک، پهپادها، سامانه‌های رهگیری هوشمند و نظارتی است و شرکت‌هایی از جمله «Elbit Systems» و «Rafael» در زنجیره تأمین فناوری‌های نظامی-امنیتی این رژیم نقش کلیدی ایفا می‌کنند. از سوی دیگر، نقش برخی بنیادهای پژوهشی نظامی مانند «Technion» و «مؤسسه وایزمن» نیز در تربیت نیروی انسانی و تولید دانش پیشرفته نظامی انکارناپذیر است.
مروری بر وضعیت سایر کشورها
پس از رژیم اشغالگر قدس، کره جنوبی با اختصاص ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی به بخش تحقیق و توسعه، جایگاه دوم این رتبه‌بندی را در اختیار دارد. بر اساس گزارش‌ها، بخش قابل توجهی از این سرمایه‌گذاری نیز توسط شرکت‌های بزرگ خصوصی مانند سامسونگ و ال‌جی در حوزه نیمه‌هادی‌ها، هوش مصنوعی و فناوری‌های ۵G صورت می‌گیرد. ایالات متحده آمریکا، علی‌رغم اینکه ۳/۴ درصد از تولید ناخالص داخلی را به این حوزه اختصاص داده، با ۸۲۳/۴ میلیارد دلار، بیشترین میزان مطلق سرمایه‌گذاری تحقیقاتی در جهان را دارد و حدود ۷۷ درصد از این سرمایه‌گذاری نیز توسط بخش خصوصی تأمین شده است.
چین با صرف ۷۲۳ میلیارد دلار، دومین سرمایه‌گذار جهانی در زمینه تحقیق و توسعه به شمار می‌رود. همچنین به زعم بسیاری از کارشناسان، رشد هجده‌برابری هزینه‌های تحقیق و توسعه این کشور از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۳ نشانگر عزم راهبردی این کشور برای دستیابی به خودکفایی فناوری و پیشتازی در حوزه‌های کلیدی مانند هوش مصنوعی و انرژی‌های نو است. از سوی دیگر، در منطقه اروپا، کشورهای سوئد با ۳/۶ درصد، آلمان با ۳/۱ درصد، فنلاند با ۳/۱ درصد، سوئیس با ۳/۳ درصد و اتریش با ۳/۳ درصد در رتبه‌های بالاتری نسبت به سایرین قرار دارند. برآوردهای صورت گرفته نشان می‌دهد که کشورهای اروپایی سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه را عمدتاً در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، سلامت و فناوری‌های صنعتی متمرکز کرده‌اند.
پیامدهای راهبردی و لزوم افزایش تمرکز بر تحقیق و توسعه
داده‌ها و شواهد نشان می‌دهد که تحقیق و توسعه در عصر حاضر به یکی از مؤلفه‌های کلیدی قدرت ملی تبدیل شده و کشورهایی که با رویکرد راهبردی در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کنند، از مزیت‌های فناورانه، نظامی، اقتصادی و حتی دیپلماتیک قابل‌توجهی برخوردار می‌شوند. سرمایه‌گذاری در این بخش موجب شکل‌گیری زیست‌بوم‌های نوآوری، رشد شرکت‌های دانش‌بنیان، ارتقای توان صنعتی، افزایش استقلال فناورانه و تقویت قدرت بازدارندگی در برابر تهدیدات خارجی می‌شود. در این میان، رژیم صهیونیستی با اختصاص بالاترین درصد تولید ناخالص داخلی به تحقیق و توسعه و تمرکز راهبردی بر توسعه فناوری‌های نظامی، اطلاعاتی و امنیتی، عملاً در پی ایجاد نوعی «برتری فناورانه پایدار» است. این رژیم با بهره‌گیری از ترکیب قدرت بخش خصوصی نوآور، زیرساخت‌های دانشگاهی پیشرفته و حمایت‌های امنیتی، به دنبال تحقق شبکه‌ای از فناوری‌های هوشمند برای رصد، پیش‌بینی و کنترل در سطوح مختلف است.
این الگو می‌تواند برای کشورهای منطقه به‌ویژه ایران به عنوان یک هشدار راهبردی تلقی شود. در شرایطی که تهدیدات ترکیبی و جنگ‌های شناختی به سرعت در حال گسترش هستند، توسعه زیرساخت‌های تحقیق و توسعه، تقویت صنایع دانش‌بنیان دفاعی و امنیتی و سرمایه‌گذاری در تربیت نخبگان علمی و فناور، نه‌تنها نیازهای بخش توسعه کشور را پاسخ می‌دهند، بلکه بنیان‌گذار قدرت نرم و سخت ملی خواهد بود. در نهایت، رشد فزاینده سرمایه‌گذاری جهانی در تحقیق و توسعه نشان می‌دهد که آینده رقابت‌های ژئوپلیتیکی و اقتصادی دیگر تنها به منابع طبیعی یا توان نظامی وابسته نیست، بلکه میدان دانش، نوآوری و فناوری نیز نقشی تعیین کننده در این زمینه یافته‌اند.
