بلک‌فرایدی یکی از مصادیق گرته‌برداری فرهنگی است
جمعه‌های بدون رنگ
جواد شاملو
هیچ برند مشهوری سعی می‌کند جا نماند. برندها، یا به قول فرهنگستان، ویژندها می‌دانند قرار است فروشگاهشان قیامت شود، اجناسشان جارو شود و فروش چندماهشان را یکجا در «دخل» خود بیابند. بلک‌فرایدی یک حراج ساده نیست. حراج، مادامی که بازار وجود داشته بین کسبه رواج داشته است. هر کاسبی جایی برایش می‌صرفد که «آتش بزند به مالش». او ممکن است قدری از سودش کم کند و یا حتی تن به ضرر دهد. اما برندهای آنچنانی هرگز با بلک‌فرایدی ضرر نمی‌کنند. بلک‌فرایدی یک دامپینگ همگانی است که در آن قیمت‌ها تا جای ممکن پایین بیاید، دقیقا آن‌جایی که خریدار با خودش بگوید «مفت» است. وقتی خریدار این جمله را زمزمه کند، قوه «مفت باشه کوفت باشه» او نیز فعال می‌شود و احساس می‌کند در عین پول خرج کردن، دارد سود می‌کند. مهم نیست که او به این کالاها نیاز دارد یا نه؛ مهم این است که «مفت» است و جنس مفت نخریدنش دلیل می‌خواهد. پس ریشه اول بلک‌فرایدی مصرف‌گرایی است. مصرف‌گرایی باعث می‌شود ما بخریم برای خریدن و داشته باشیم برای داشتن. در این حالت ما نمی‌خریم که نیازی برطرف کنیم؛ می‌خریم چون نیاز داریم به بیشتر داشتن و بیشتر مصرف کردن. اما دلیل دیگری که باعث می‌شود در بلک‌فرایدی‌ها، مغازه‌های بزرگ غلغله شوند و در آخر به حال مغازه‌ای جنگ‌زده و غارت‌شده در بیایند، «آزادی از سیاهچاله تبلیغات است». ما روز و شب با تبلیغات مواجهیم. تبلیغات آنی ما را تنها نمی‌گذارند. تبلیغات با انواع و اقسام روش‌ها در ما حس خواستن را بر می‌انگیزانند. این خواستن خصوصا برای قشر متوسط، همواره با توانستن همراه نیست. در نتیجه ما همیشه با خواستن و نتوانستن مواجهیم. سرکوب دائمی میل خواستن ما را تبدیل به تشنه‌ای در بیابان می‌کند. بلک‌فرایدی، چشمه‌ای آب است. باریکه نوری که فقط یک‌روز می‌تابد. ریشه دوم بلک‌فرایدی مواجهه دائمی طبقه متوسط با تبلیغات است. بلک‌فرایدی روزی است که آن‌ها می‌توانند به میل‌های سرکوب‌شده و منع‌شده خود حریصانه پاسخ بگویند.
با همه این اوصاف معلوم نیست چرا این پدیده باید در ایران وجود داشته باشد. چون بلک‌فرایدی پدیده‌ای فرهنگی نیز است. آخرین جمعه سال میلادی مجموعا به پایان سال نوی میلادی مربوط می‌شود و در بطن فرهنگ مسیحی معنا پیدا می‌کند. بلک‌فرایدی هیچ ربطی به آذرماه ما ندارد. این پدیده همانقدر به ما مربوط است که کریسمس، هالووین و ولنتاین. اجرای این آیین‌ها در ایران غالبا به قصد تشبه به غرب در جامعه کم‌وبیش غرب‌زده ایران است. بلک‌فرایدی هم فقط یک پدیده اقتصادی نیست؛ بلکه شایسته مدرن‌شدن شناخته می‌شود. بلک‌فرایدی هم برای برندها سود می‌آورد و هم برای آن‌ها وجهه‌ای مدرن. تکرار این گرته‌برداری‌ها باعث می‌شود فرهنگ ایرانی بودن کارکرد شود. آخر بلک‌فرایدی ایرانی‌ها باید در اسفند باشد، نه در آذر!
هیچ برند مشهوری سعی می‌کند جا نماند. برندها، یا به قول فرهنگستان، ویژندها می‌دانند قرار است فروشگاهشان قیامت شود، اجناسشان جارو شود و فروش چندماهشان را یکجا در «دخل» خود بیابند. بلک‌فرایدی یک حراج ساده نیست. حراج، مادامی که بازار وجود داشته بین کسبه رواج داشته است. هر کاسبی جایی برایش می‌صرفد که «آتش بزند به مالش». او ممکن است قدری از سودش کم کند و یا حتی تن به ضرر دهد. اما برندهای آنچنانی هرگز با بلک‌فرایدی ضرر نمی‌کنند. بلک‌فرایدی یک دامپینگ همگانی است که در آن قیمت‌ها تا جای ممکن پایین بیاید، دقیقا آن‌جایی که خریدار با خودش بگوید «مفت» است. وقتی خریدار این جمله را زمزمه کند، قوه «مفت باشه کوفت باشه» او نیز فعال می‌شود و احساس می‌کند در عین پول خرج کردن، دارد سود می‌کند. مهم نیست که او به این کالاها نیاز دارد یا نه؛ مهم این است که «مفت» است و جنس مفت نخریدنش دلیل می‌خواهد. پس ریشه اول بلک‌فرایدی مصرف‌گرایی است. مصرف‌گرایی باعث می‌شود ما بخریم برای خریدن و داشته باشیم برای داشتن. در این حالت ما نمی‌خریم که نیازی برطرف کنیم؛ می‌خریم چون نیاز داریم به بیشتر داشتن و بیشتر مصرف کردن. اما دلیل دیگری که باعث می‌شود در بلک‌فرایدی‌ها، مغازه‌های بزرگ غلغله شوند و در آخر به حال مغازه‌ای جنگ‌زده و غارت‌شده در بیایند، «آزادی از سیاهچاله تبلیغات است». ما روز و شب با تبلیغات مواجهیم. تبلیغات آنی ما را تنها نمی‌گذارند. تبلیغات با انواع و اقسام روش‌ها در ما حس خواستن را بر می‌انگیزانند. این خواستن خصوصا برای قشر متوسط، همواره با توانستن همراه نیست. در نتیجه ما همیشه با خواستن و نتوانستن مواجهیم. سرکوب دائمی میل خواستن ما را تبدیل به تشنه‌ای در بیابان می‌کند. بلک‌فرایدی، چشمه‌ای آب است. باریکه نوری که فقط یک‌روز می‌تابد. ریشه دوم بلک‌فرایدی مواجهه دائمی طبقه متوسط با تبلیغات است. بلک‌فرایدی روزی است که آن‌ها می‌توانند به میل‌های سرکوب‌شده و منع‌شده خود حریصانه پاسخ بگویند.
با همه این اوصاف معلوم نیست چرا این پدیده باید در ایران وجود داشته باشد. چون بلک‌فرایدی پدیده‌ای فرهنگی نیز است. آخرین جمعه سال میلادی مجموعا به پایان سال نوی میلادی مربوط می‌شود و در بطن فرهنگ مسیحی معنا پیدا می‌کند. بلک‌فرایدی هیچ ربطی به آذرماه ما ندارد. این پدیده همانقدر به ما مربوط است که کریسمس، هالووین و ولنتاین. اجرای این آیین‌ها در ایران غالبا به قصد تشبه به غرب در جامعه کم‌وبیش غرب‌زده ایران است. بلک‌فرایدی هم فقط یک پدیده اقتصادی نیست؛ بلکه شایسته مدرن‌شدن شناخته می‌شود. بلک‌فرایدی هم برای برندها سود می‌آورد و هم برای آن‌ها وجهه‌ای مدرن. تکرار این گرته‌برداری‌ها باعث می‌شود فرهنگ ایرانی بودن کارکرد شود. آخر بلک‌فرایدی ایرانی‌ها باید در اسفند باشد، نه در آذر!
تیتر خبرها
تیترهای روزنامه
-
ابلاغ آییننامه خودروهای کارکرده بهمنظور ثبات بازار خودرو تسریع شود
-
واردات خودروهای نو و کارکرده پایداری عرضه و تقاضا را رقم خواهد زد
-
دارو بییار ماند!
-
لزوم قیمتگذاری عادلانه برای حفظ ثبات عرضه و تقاضا
-
گزارشی از برنامه هفتم
-
تأثیر طوفانالاقصی بر روابط روسیه و رژیم صهیونیستی
-
چتری که باید بازتر شود
-
التماس دشمنان برای آتشبس
-
آخرین نمونه نظارت اتحادیه اروپا بر خدمات ابری
-
آدرس غلط بایدن
-
جمعه‌های بدون رنگ
