گروه اقتصادی
در عصر حاضر با توجه به تغییرات اقلیمی، کاهش منابع سوخت‌های فسیلی، آلودگی زیست‌محیطی و افزایش تقاضای جهانی برای انرژی پایدار، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های سبز به یکی از محورهای اصلی توسعه اقتصادی پایدار تبدیل شده است. در این میان، انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ویژه انرژی خورشیدی و بادی به‌عنوان منابعی پاک، در دسترس و تجدیدپذیر، نقشی بنیادین در آینده انرژی جهان ایفا می‌کنند. کشورهایی که به‌طور راهبردی بر توسعه زیرساخت‌های مرتبط با انرژی‌های نوین تمرکز کرده‌اند، نه تنها توانسته‌اند وابستگی خود به منابع فسیلی را کاهش دهند، بلکه زمینه‌ساز رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی، کاهش هزینه‌های انرژی و ارتقای امنیت انرژی شده‌اند. در جمهوری اسلامی ایران نیز با توجه به ظرفیت‌های اقلیمی منحصر به‌فرد در مناطق مرکزی، شرقی و جنوبی برای انرژی خورشیدی و در نواحی غربی و کوهستانی برای انرژی بادی، توجه به این حوزه از اهمیت بسزایی برخوردار است. سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاه‌های خورشیدی و بادی نه تنها می‌تواند موجب صرفه‌جویی قابل‌توجه در مصرف انرژی‌های فسیلی و کاهش واردات سوخت‌های مایع برای مصارف نیروگاهی شود، بلکه با کاهش هزینه‌های بلندمدت تولید انرژی، به افزایش بهره‌وری اقتصادی و کاهش فشار بر بودجه عمومی دولت کمک می‌کند. همچنین در شرایطی که بخشی از شبکه برق کشور با نبود زیرساخت‌های به روز و افزایش مصرف مواجه است، توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر به‌عنوان یک راهکار مکمل و مؤثر می‌تواند نقشی کلیدی در مدیریت بار شبکه، کاهش تلفات انرژی و کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی ایفا کند. علاوه بر این ورود بخش خصوصی به حوزه ساخت و بهره‌برداری از نیروگاه‌های سبز با تسهیل فرآیندهای قانونی و ارائه مشوق‌های سرمایه‌گذاری، می‌تواند موجب رونق بازار انرژی‌های نو و توسعه صنایع مرتبط گردد. در این گزارش، تلاش می‌شود تا ضمن بررسی مفهوم زیرساخت سبز و جایگاه آن در توسعه اقتصادی پایدار، مزایای سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های خورشیدی و بادی از منظر اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی تبیین گردد. همچنین به فرصت‌ها و چالش‌های موجود در مسیر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور پرداخته شده و پیشنهاداتی برای بهبود سیاست‌گذاری و جذب سرمایه در این حوزه ارائه خواهد شد که در ا‌دامه می‌خوانید.
 ظرفیت‌های موجود در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر
جمهوری اسلامی ایران از لحاظ موقعیت جغرافیایی در یکی از مناطق طلایی برای توسعه انرژی‌های پاک قرار دارد و از ظرفیت‌های چشمگیر انرژی خورشیدی و بادی برخوردا‌ر است. درخصوص انرژی خورشیدی باید عنوان داشت که خوشبختانه بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال وجود دارد و فرصتی بسیار ارزنده تلقی می‌گردد. از سوی دیگر در حوزه انرژی بادی، نواحی مستعدی همچون خواف، منجیل، زابل، چابهار، دامغان، آذربایجان و ارتفاعات غربی کشور وجود دارد که به باور کارشناسا‌ن می‌بایست موردتوجه قرارگیرد. بر اساس گزارش‌های وزارت نیرو و سازمان انرژی‌ها تجدیدپذیر (ساتبا)، پتانسیل اقتصادی و فنی کشور برای نصب حداقل ۳۰ هزار مگاوات انرژی خورشیدی و ۱۵ هزار مگاوات انرژی بادی وجود دارد، درحالی‌که سهم فعلی انرژی تجدیدپذیر در کشور کمتر از ۲ درصد است. گفتنی‌است که تولید برق از خورشید و باد به سوخت نیازی ندارد. بنابراین، گاز یا نفتی که در نیروگاه‌های حرارتی مصرف می‌شود، می‌تواند به صادرات اختصاص یابد یا برای صنایع پتروشیمی و ارزش‌آفرینی بالاتر استفاده شود.
 کاهش هزینه‌های بلندمدت انرژی
نیروگاه‌های خورشیدی و بادی پس از نصب، هزینه عملیاتی و نگهداری بسیار کمی دارند. برخلاف نیروگاه‌های فسیلی، هزینه سوخت ندارند و استهلاک پایین‌تری دارند. در افق میان‌مدت، این زیرساخت‌ها برای دولت و مردم صرفه‌جویی چشمگیری به همراه دارند.از مرحله ساخت تا بهره‌برداری، پروژه‌های تجدیدپذیر فرصت اشتغال برای مهندسان، کارگران، متخصصان انرژی و مشاغل مکمل فراهم می‌کنند. از سوی دیگر بسیاری از نیروگاه‌های خورشیدی در مناطق محروم قابل‌اجرا هستند و موجب مهاجرت معکوس، توسعه محلی، افزایش درآمد روستائیان و کاهش فقر انرژی خواهند شد.
 بهبود امنیت انرژی و کاهش خاموشی
گسترش نیروگاه‌های تجدیدپذیر به کاهش وابستگی به منابع محدود، جلوگیری از چالش‌های تأمین سوخت در زمستان یا تابستان و افزایش تاب‌آوری شبکه برق کمک می‌کند. از سوی دیگر نیروگاه‌های تجدیدپذیر گازهای آلاینده مانند CO₂ و ذرات معلق تولید نمی‌کنند. این کاهش آلودگی منجر به کاهش بیماری‌های تنفسی و کاهش بار مالی بر حوزه درمان نیز خواهد شد و نتایج مثبتی را در حوزه درمان و کاهش هزینه‌ها نیز رقم خواهد زد. افزون براین موارد مطلوب است تا عنوان بداریم که علی‌رغم مزایای گسترده، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی در کشور با موانعی همچون هزینه اولیه بالا و کمبود تسهیلات بانکی مناسب، قیمت پایین خرید تضمینی برق تولیدی بوروکراسی پیچیده در صدور مجوزها، تخصیص زمین و اتصال به شبکه برق، نبود بازار تضمین‌شده برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی رو به رو است و برای عبور از چالش‌ها و بهره‌برداری حداکثری از انرژی‌های تجدیدپذیر، چند راهبرد کلیدی از جمله  بازنگری در تعرفه خرید تضمینی برق تجدیدپذیر بر اساس نرخ تورم و هزینه واقعی سرمایه‌گذاری، ایجاد مشوق‌های مالیاتی و معافیت گمرکی برای تجهیزات خورشیدی و بادی و تشویق مشارکت بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران خارجی با تضمین بازگشت سرمایه و امنیت حقوقی و همچنین ایجاد صندوق توسعه انرژی سبز با پشتوانه منابع ملی و اعتبارات بین‌المللی و ترویج نیروگاه‌های خانگی و شهری خورشیدی برای کاهش بار شبکه و فرهنگ‌سازی بهره‌وری پیشنهاد می‌شود.
 سخن پایانی
در جمع‌بندی نهایی می‌توان گفت که سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های سبز به‌ویژه در حوزه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی، نه‌تنها پاسخی ضروری به چالش‌های زیست‌محیطی و چالش‌های اقلیمی به شمار می‌رود، بلکه ابزاری توانمند برای دستیابی به توسعه پایدار و رشد اقتصادی بلندمدت نیز محسوب می‌شود. کارشناسان و فعالان این حوزه براین باورند که این نوع از سرمایه‌گذاری، به‌دلیل ماهیت تجدیدپذیر بودن منابع، موجب کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، صرفه‌جویی قابل‌توجه در هزینه‌های انرژی و کاهش بار مالی ناشی از واردات انرژی می‌گردد. از منظر اقتصادی نیز توسعه این نیروگاه‌ها منجر به خلق فرصت‌های شغلی جدید در حوزه‌های مهندسی، ساخت، نگهداری و بهره‌برداری از تجهیزات انرژی پاک می‌شود که در نهایت باعث پویایی اقتصادی در مناطق مختلف، به‌ویژه مناطق محروم و کم‌برخوردار خواهد شد. همچنین مطلوب است تا عنوان بداریم که ارتقاء سطح بهره‌وری انرژی، بهینه‌سازی مصرف و کاهش تلفات انرژی در بخش تولید و انتقال، از دیگر مزایای کلیدی این مسیر است. از سوی دیگر و همانطور که ‌پیش‌تر نیز عنوان گشت؛ جمهوری اسلامی ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود و با برخورداری از تابش مناسب خورشیدی در اغلب مناطق کشور و برخورداری از پهنه‌های بادخیز در نقاطی مانند استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، گلستان و خوزستان دارای ظرفیت بی‌نظیری برای توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی است. به طورحتم بهره‌گیری صحیح و برنامه‌ریزی‌شده از این پتانسیل‌ها می‌تواند جایگاه کشور را در عرصه انرژی‌های نوین ارتقا دهد و از سویی دیگر، جمهوری اسلامی ایران را در مسیر اقتصاد مقاومتی و تاب‌آورتر در برابر چالش‌های انرژی قرار دهد. در عین حال، مزایای زیست‌محیطی ناشی از کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، کاهش آلاینده‌های هوا و حفاظت از منابع طبیعی، موجب ارتقاء سلامت عمومی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان خواهد شد. این نکته از منظر اجتماعی نیز حائز اهمیت است چرا که با افزایش آگاهی عمومی نسبت به پیامدهای مثبت انرژی‌های تجدیدپذیر، می‌توان زمینه مشارکت و حمایت گسترده‌تری از سوی بخش خصوصی و مردم را نیز فراهم ساخت. در نهایت امر می‌بایست بگوییم که دستیابی به چشم‌انداز توسعه زیرساخت‌های سبز و بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر، مستلزم اتخاذ سیاست‌گذاری‌های دقیق، حمایت‌های مالی و قانونی از سرمایه‌گذاران، تسهیل فرآیندهای اداری و فراهم‌سازی زیرساخت‌های فنی و تکنولوژیک است. در صورتی که این عوامل با هم هماهنگ شوند، کشور می‌تواند از مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی فراوانی برخوردار گردد و با حرکت در مسیر اقتصاد سبز به رفاه پایدار اقتصادی دست یابد.