صنایع پایین‌دستی چگونه موتور رشد صادرات می‌شوند؟
عبور از خام‌فروشی با توان داخلی
گروه اقتصادی
امروز مسیر پیشرفت اقتصادی بیش از هر زمان دیگری نیازمند رویکردهای نوآورانه، هوشمند و متکی بر ظرفیت‌های درونی است. در این میان، یکی از مهم‌ترین راهبردهایی که می‌تواند کشور را از وابستگی به درآمدهای نفتی و خام‌فروشی دورکند، تمرکز بر تکمیل زنجیره ارزش در بخش‌های مختلف تولیدی و صنعتی و بهره‌گیری از توان شرکت‌های دانش‌بنیان در این مسیر است. در سال‌های اخیر، با عنایت ویژه رهبر معظم انقلاب اسلامی به موضوع اقتصاد دانش‌بنیان و تولید داخلی، این رویکرد در سیاست‌های کلان کشور نیز جایگاهی ممتاز یافته است. سیاست‌هایی که باهدف تحقق اقتصاد مقاومتی، رشد تولید ملی و جهش صادراتی طراحی شده‌اند، بر استفاده حداکثری از ظرفیت‌های داخلی، ارتقاء فناوری تولید و کاهش وابستگی به مواد اولیه و تجهیزات وارداتی تأکید دارند. در چنین شرایطی، یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی که می‌تواند نقشی راهبردی در ارتقاء سطح اقتصادی کشور ایفا کند، توسعه صنایع پایین‌دستی در کنار تکمیل زنجیره ارزش تولید است. این صنایع، که به‌صورت کلی در انتهای مسیر تولید و فرآوری مواد اولیه قرار دارند، نه‌تنها ارزش‌افزوده بالایی را برای کشور به ارمغان می‌آورند، بلکه با کاهش خام‌فروشی و صادرات محصولات نهایی، ارزآوری پایدار و اشتغال‌زایی گسترده‌تری را رقم می‌زنند. از سوی دیگر، حضور فعال شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه‌های طراحی، ساخت تجهیزات و ارائه خدمات مهندسی و فناورانه، بستر مناسبی را برای بومی‌سازی فناوری‌های صنعتی فراهم کرده و کشور را از واردات بسیاری از تجهیزات تخصصی بی‌نیاز ساخته است. این دستاورد، نه‌تنها قدرت چانه‌زنی کشور در عرصه تجارت بین‌الملل را بیش‌ازپیش افزایش داده، بلکه مسیر رشد صادرات غیرنفتی را نیز هموارتر کرده است. نگاهی به تجارب موفق صنایع کشور در حوزه‌هایی نظیر پتروشیمی، فولاد، دارو، نانو، ماشین‌سازی و کشاورزی فناورانه، مؤید این واقعیت است که هر کجا به دانش بومی و توان تخصصی جوانان نخبه تکیه شده، شاهد کاهش وابستگی، رشد کیفیت و تسهیل صادرات بوده‌ایم. به همین دلیل است که امروز تکمیل زنجیره ارزش با تکیه‌بر شرکت‌های دانش‌بنیان، نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی حیاتی برای رونق اقتصادی آینده محسوب می‌شود. گزارش پیش‌رو، به بررسی اهمیت راهبردی توسعه صنایع پایین‌دستی، نقش‌آفرینی دانش‌بنیان‌ها در بومی‌سازی فناوری و طراحی تجهیزات و همچنین اثر این فرایند بر رشد صادرات و کاهش خام‌فروشی می‌پردازد که در ادامه می‌خوانید.
صنایع پایین‌دستی؛ پیشران تحول صنعتی
جمهوری اسلامی ایران با بهره‌مندی از منابع غنی نفت، گاز، فلزات و سایر ذخایر معدنی، سال‌هاست به‌عنوان صادرکننده عمده مواد اولیه در منطقه شناخته می‌شود. بااین‌حال، تجربه دهه‌های اخیر نشان داده است که اتکا به صادرات خام، کشور را در معرض نوسانات جهانی قرار می‌دهد و مانع بهره‌مندی کامل از مزیت‌های داخلی می‌شود. در مقابل، حرکت به سمت تکمیل زنجیره ارزش و تقویت صنایع پایین‌دستی، راهکاری اصولی برای جلوگیری از هدررفت منابع و افزایش ارزآوری است و صنایعی چون پتروشیمی، فولاد، نساجی، لوازم‌خانگی، مواد غذایی، داروسازی و چه‌بسا صنایع‌دستی، با توسعه خطوط پایین‌دستی ظرفیت جهش صادراتی خوبی را دراین مسیر در اختیار دارند.
شایان‌ذکر است تا بگوییم که آنچه این زنجیره را تکمیل می‌کند، نه تنها سرمایه‌گذاری کلان، بلکه بهره‌مندی از فناوری بومی، طراحی‌های مهندسی پیشرفته و استفاده از دانش روز است؛ امری که بدون حضور شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان به‌آسانی محقق نخواهد شد.
ورود دانش‌بنیان‌ها؛ فصل جدیدی در بومی‌سازی و صادرات فناورانه
حرکت شرکت‌های دانش‌بنیان به‌سوی طراحی، مهندسی و ساخت تجهیزات موردنیاز صنایع پایین‌دستی، گام مهمی در جهت توانمندسازی تولید ملی و جایگزینی واردات بوده است. طی سال‌های گذشته، ده‌ها شرکت دانش‌بنیان در کشور موفق شده‌اند تجهیزاتی همچون مبدل‌های حرارتی، پمپ‌های صنعتی، سیستم‌های کنترل هوشمند، تجهیزات پالایشگاهی، ابزارهای دقیق و بسیاری دیگر از نیازهای فنی صنایع پایین‌دستی را باکیفیت رقابتی و قیمت مناسب تولید کنند. این دستاورد نه‌تنها نیاز داخل را پاسخ داده، بلکه شرایط را برای صادرات دانش فنی و خدمات مهندسی فراهم کرده است. حضور شرکت‌های ایرانی در پروژه‌های صنعتی کشورهای منطقه، نشانه روشنی از آمادگی صادراتی صنایع دانش‌بنیان داخلی است. برخی از این شرکت‌ها امروز از فروش تجهیزات به صادرات فناوری رسیده‌اند؛ یعنی صادراتی از جنس دانش، نه کالا. این دستاورد، ارزش صادراتی چند برابری نسبت به فروش ماده خام ایجاد می‌کند و هم‌زمان اعتبار صنعتی کشور را نیز ارتقا می‌دهد.
از خام‌فروشی به صادرات نهایی
پرهیز از خام‌فروشی همواره به‌عنوان یک راهبرد کلان اقتصادی مطرح بوده است. صادرات نفت خام، سنگ‌آهن، مواد معدنی فرآوری‌نشده یا محصولات پتروشیمی نیمه‌خام، کشور را از فرصت‌های ارزآور و اشتغال‌زا دور می‌سازد. در مقابل، تبدیل این مواد به محصولات نهایی همچون پلیمرها، فولادهای خاص، داروهای شیمیایی، فرآورده‌های غذایی با بسته‌بندی صنعتی و غیره سهم بیشتری از بازارهای جهانی را نصیب تولیدکنندگان می‌کند. به طورکل نیز ورود شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعه صنایع پایین‌دستی، نه‌تنها کیفیت محصول نهایی را افزایش داده، بلکه هزینه تمام‌شده را نیز کاهش داده است؛ زیرا بسیاری از تجهیزات و دانش فنی، پیش‌تر از خارج کشور وارد می‌شد، اما امروز به همت متخصصان داخلی، این نیاز از درون کشور پاسخ داده می‌شود و این کاهش هزینه، مزیت رقابتی کشور در بازارهای منطقه‌ای را نیز دوچندان ساخته است.
سیاست‌های حمایتی؛ پشتوانه تحقق جهش صادرات فناورانه
بدیهی است که استمرار این مسیر موفق نیازمند برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری هوشمندانه است. طی سال‌های اخیر با تأکیدات ویژه مقام معظم رهبری و نگاه راهبردی دولت به اقتصاد دانش‌بنیان، بسترهای حمایتی خوبی شکل گرفته است. اعطای تسهیلات ارزان به شرکت‌های فناور، تسهیل صدور مجوزها، حمایت از صادرات محصولات دانش‌بنیان، ایجاد شهرک‌های صنعتی تخصصی، معافیت‌های مالیاتی و توسعه زیرساخت‌های نمایشگاهی و صادراتی، ازجمله گام‌هایی است که زمینه را برای حرکت به‌سوی صادرات مبتنی بر دانش فراهم کرده است اما همچنان ضرورت دارد که تعامل میان صنایع بزرگ و شرکت‌های دانش‌بنیان بیش از گذشته در دستور کار قرار گیرد تا پیوند میان تولید، فناوری و صادرات تقویت شود.
اقتصاد دانش‌بنیان، مسیر آینده‌نگر توسعه صادرات
در پایان مطلوب است تا عنوان بداریم که امروزه بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی و بالفعل‌سازی توان نخبگان داخلی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای پیشرفت اقتصادی کشور است. توسعه صنایع پایین‌دستی و عبور از خام‌فروشی، مسیر عزت‌مندانه‌ای است که نه‌تنها بر اساس تجارب جهانی، بلکه با تکیه‌بر آموزه‌های سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی نیز توصیه شده و مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار گرفته است. افزایش سهم صادرات محصولات نهایی به‌جای صادرات مواد خام، نه‌تنها ارزش‌افزوده بیشتری برای کشور ایجاد می‌کند، بلکه بازارهای جهانی را نیز نسبت به توانمندی کشور در ارائه محصولات فناورانه آگاه می‌سازد. افزون براین، اقدام مذکور، زمینه‌ساز ارتقاء هرچه‌تمام‌تر جایگاه جمهوری اسلامی ایران در اقتصاد بین‌الملل و تثبیت برند داخلی در حوزه‌های پیشرفته صنعتی و فناوری خواهد بود. دراین مسیر نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در این میان نیز محوری و ممتاز است چراکه این شرکت‌ها به‌عنوان پیشرانان تحول فناورانه، توانسته‌اند فاصله بین ایده تا محصول را کوتاه کرده، فناوری‌های پیشرفته را بومی‌سازی نموده و نیازهای صنایع را در داخل کشور برطرف کنند. بنابراین با سرمایه‌گذاری هدفمند و حمایت سیاست‌گذارانه از این بخش، می‌توان صنایع کشور را از واردات تجهیزات و دانش فنی بی‌نیاز کرد و توسعه اقتصادی را در بلندمدت تضمین نمود. از دیگر آثار توسعه صنایع پایین‌دستی با تکیه بر دانش‌بنیان‌ها، می‌توان به اشتغال‌زایی پایدار، تثبیت نرخ ارز، جذب سرمایه‌گذاری، افزایش رقابت‌پذیری و کاهش فشار تورمی اشاره کرد اگرچه که این مهم زمانی محقق می‌شود که سیاست‌های حمایتی دولت، اعم از تأمین مالی هوشمند، ارائه مشوق‌های صادراتی، تسهیل مقررات گمرکی و مالیاتی و پشتیبانی از صادرات فناورانه به‌صورت فعال‌تر و هدفمند از پیش دنبال شود.
امروز مسیر پیشرفت اقتصادی بیش از هر زمان دیگری نیازمند رویکردهای نوآورانه، هوشمند و متکی بر ظرفیت‌های درونی است. در این میان، یکی از مهم‌ترین راهبردهایی که می‌تواند کشور را از وابستگی به درآمدهای نفتی و خام‌فروشی دورکند، تمرکز بر تکمیل زنجیره ارزش در بخش‌های مختلف تولیدی و صنعتی و بهره‌گیری از توان شرکت‌های دانش‌بنیان در این مسیر است. در سال‌های اخیر، با عنایت ویژه رهبر معظم انقلاب اسلامی به موضوع اقتصاد دانش‌بنیان و تولید داخلی، این رویکرد در سیاست‌های کلان کشور نیز جایگاهی ممتاز یافته است. سیاست‌هایی که باهدف تحقق اقتصاد مقاومتی، رشد تولید ملی و جهش صادراتی طراحی شده‌اند، بر استفاده حداکثری از ظرفیت‌های داخلی، ارتقاء فناوری تولید و کاهش وابستگی به مواد اولیه و تجهیزات وارداتی تأکید دارند. در چنین شرایطی، یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی که می‌تواند نقشی راهبردی در ارتقاء سطح اقتصادی کشور ایفا کند، توسعه صنایع پایین‌دستی در کنار تکمیل زنجیره ارزش تولید است. این صنایع، که به‌صورت کلی در انتهای مسیر تولید و فرآوری مواد اولیه قرار دارند، نه‌تنها ارزش‌افزوده بالایی را برای کشور به ارمغان می‌آورند، بلکه با کاهش خام‌فروشی و صادرات محصولات نهایی، ارزآوری پایدار و اشتغال‌زایی گسترده‌تری را رقم می‌زنند. از سوی دیگر، حضور فعال شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه‌های طراحی، ساخت تجهیزات و ارائه خدمات مهندسی و فناورانه، بستر مناسبی را برای بومی‌سازی فناوری‌های صنعتی فراهم کرده و کشور را از واردات بسیاری از تجهیزات تخصصی بی‌نیاز ساخته است. این دستاورد، نه‌تنها قدرت چانه‌زنی کشور در عرصه تجارت بین‌الملل را بیش‌ازپیش افزایش داده، بلکه مسیر رشد صادرات غیرنفتی را نیز هموارتر کرده است. نگاهی به تجارب موفق صنایع کشور در حوزه‌هایی نظیر پتروشیمی، فولاد، دارو، نانو، ماشین‌سازی و کشاورزی فناورانه، مؤید این واقعیت است که هر کجا به دانش بومی و توان تخصصی جوانان نخبه تکیه شده، شاهد کاهش وابستگی، رشد کیفیت و تسهیل صادرات بوده‌ایم. به همین دلیل است که امروز تکمیل زنجیره ارزش با تکیه‌بر شرکت‌های دانش‌بنیان، نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی حیاتی برای رونق اقتصادی آینده محسوب می‌شود. گزارش پیش‌رو، به بررسی اهمیت راهبردی توسعه صنایع پایین‌دستی، نقش‌آفرینی دانش‌بنیان‌ها در بومی‌سازی فناوری و طراحی تجهیزات و همچنین اثر این فرایند بر رشد صادرات و کاهش خام‌فروشی می‌پردازد که در ادامه می‌خوانید.
صنایع پایین‌دستی؛ پیشران تحول صنعتی
جمهوری اسلامی ایران با بهره‌مندی از منابع غنی نفت، گاز، فلزات و سایر ذخایر معدنی، سال‌هاست به‌عنوان صادرکننده عمده مواد اولیه در منطقه شناخته می‌شود. بااین‌حال، تجربه دهه‌های اخیر نشان داده است که اتکا به صادرات خام، کشور را در معرض نوسانات جهانی قرار می‌دهد و مانع بهره‌مندی کامل از مزیت‌های داخلی می‌شود. در مقابل، حرکت به سمت تکمیل زنجیره ارزش و تقویت صنایع پایین‌دستی، راهکاری اصولی برای جلوگیری از هدررفت منابع و افزایش ارزآوری است و صنایعی چون پتروشیمی، فولاد، نساجی، لوازم‌خانگی، مواد غذایی، داروسازی و چه‌بسا صنایع‌دستی، با توسعه خطوط پایین‌دستی ظرفیت جهش صادراتی خوبی را دراین مسیر در اختیار دارند.
شایان‌ذکر است تا بگوییم که آنچه این زنجیره را تکمیل می‌کند، نه تنها سرمایه‌گذاری کلان، بلکه بهره‌مندی از فناوری بومی، طراحی‌های مهندسی پیشرفته و استفاده از دانش روز است؛ امری که بدون حضور شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان به‌آسانی محقق نخواهد شد.
ورود دانش‌بنیان‌ها؛ فصل جدیدی در بومی‌سازی و صادرات فناورانه
حرکت شرکت‌های دانش‌بنیان به‌سوی طراحی، مهندسی و ساخت تجهیزات موردنیاز صنایع پایین‌دستی، گام مهمی در جهت توانمندسازی تولید ملی و جایگزینی واردات بوده است. طی سال‌های گذشته، ده‌ها شرکت دانش‌بنیان در کشور موفق شده‌اند تجهیزاتی همچون مبدل‌های حرارتی، پمپ‌های صنعتی، سیستم‌های کنترل هوشمند، تجهیزات پالایشگاهی، ابزارهای دقیق و بسیاری دیگر از نیازهای فنی صنایع پایین‌دستی را باکیفیت رقابتی و قیمت مناسب تولید کنند. این دستاورد نه‌تنها نیاز داخل را پاسخ داده، بلکه شرایط را برای صادرات دانش فنی و خدمات مهندسی فراهم کرده است. حضور شرکت‌های ایرانی در پروژه‌های صنعتی کشورهای منطقه، نشانه روشنی از آمادگی صادراتی صنایع دانش‌بنیان داخلی است. برخی از این شرکت‌ها امروز از فروش تجهیزات به صادرات فناوری رسیده‌اند؛ یعنی صادراتی از جنس دانش، نه کالا. این دستاورد، ارزش صادراتی چند برابری نسبت به فروش ماده خام ایجاد می‌کند و هم‌زمان اعتبار صنعتی کشور را نیز ارتقا می‌دهد.
از خام‌فروشی به صادرات نهایی
پرهیز از خام‌فروشی همواره به‌عنوان یک راهبرد کلان اقتصادی مطرح بوده است. صادرات نفت خام، سنگ‌آهن، مواد معدنی فرآوری‌نشده یا محصولات پتروشیمی نیمه‌خام، کشور را از فرصت‌های ارزآور و اشتغال‌زا دور می‌سازد. در مقابل، تبدیل این مواد به محصولات نهایی همچون پلیمرها، فولادهای خاص، داروهای شیمیایی، فرآورده‌های غذایی با بسته‌بندی صنعتی و غیره سهم بیشتری از بازارهای جهانی را نصیب تولیدکنندگان می‌کند. به طورکل نیز ورود شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعه صنایع پایین‌دستی، نه‌تنها کیفیت محصول نهایی را افزایش داده، بلکه هزینه تمام‌شده را نیز کاهش داده است؛ زیرا بسیاری از تجهیزات و دانش فنی، پیش‌تر از خارج کشور وارد می‌شد، اما امروز به همت متخصصان داخلی، این نیاز از درون کشور پاسخ داده می‌شود و این کاهش هزینه، مزیت رقابتی کشور در بازارهای منطقه‌ای را نیز دوچندان ساخته است.
سیاست‌های حمایتی؛ پشتوانه تحقق جهش صادرات فناورانه
بدیهی است که استمرار این مسیر موفق نیازمند برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری هوشمندانه است. طی سال‌های اخیر با تأکیدات ویژه مقام معظم رهبری و نگاه راهبردی دولت به اقتصاد دانش‌بنیان، بسترهای حمایتی خوبی شکل گرفته است. اعطای تسهیلات ارزان به شرکت‌های فناور، تسهیل صدور مجوزها، حمایت از صادرات محصولات دانش‌بنیان، ایجاد شهرک‌های صنعتی تخصصی، معافیت‌های مالیاتی و توسعه زیرساخت‌های نمایشگاهی و صادراتی، ازجمله گام‌هایی است که زمینه را برای حرکت به‌سوی صادرات مبتنی بر دانش فراهم کرده است اما همچنان ضرورت دارد که تعامل میان صنایع بزرگ و شرکت‌های دانش‌بنیان بیش از گذشته در دستور کار قرار گیرد تا پیوند میان تولید، فناوری و صادرات تقویت شود.
اقتصاد دانش‌بنیان، مسیر آینده‌نگر توسعه صادرات
در پایان مطلوب است تا عنوان بداریم که امروزه بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی و بالفعل‌سازی توان نخبگان داخلی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای پیشرفت اقتصادی کشور است. توسعه صنایع پایین‌دستی و عبور از خام‌فروشی، مسیر عزت‌مندانه‌ای است که نه‌تنها بر اساس تجارب جهانی، بلکه با تکیه‌بر آموزه‌های سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی نیز توصیه شده و مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار گرفته است. افزایش سهم صادرات محصولات نهایی به‌جای صادرات مواد خام، نه‌تنها ارزش‌افزوده بیشتری برای کشور ایجاد می‌کند، بلکه بازارهای جهانی را نیز نسبت به توانمندی کشور در ارائه محصولات فناورانه آگاه می‌سازد. افزون براین، اقدام مذکور، زمینه‌ساز ارتقاء هرچه‌تمام‌تر جایگاه جمهوری اسلامی ایران در اقتصاد بین‌الملل و تثبیت برند داخلی در حوزه‌های پیشرفته صنعتی و فناوری خواهد بود. دراین مسیر نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در این میان نیز محوری و ممتاز است چراکه این شرکت‌ها به‌عنوان پیشرانان تحول فناورانه، توانسته‌اند فاصله بین ایده تا محصول را کوتاه کرده، فناوری‌های پیشرفته را بومی‌سازی نموده و نیازهای صنایع را در داخل کشور برطرف کنند. بنابراین با سرمایه‌گذاری هدفمند و حمایت سیاست‌گذارانه از این بخش، می‌توان صنایع کشور را از واردات تجهیزات و دانش فنی بی‌نیاز کرد و توسعه اقتصادی را در بلندمدت تضمین نمود. از دیگر آثار توسعه صنایع پایین‌دستی با تکیه بر دانش‌بنیان‌ها، می‌توان به اشتغال‌زایی پایدار، تثبیت نرخ ارز، جذب سرمایه‌گذاری، افزایش رقابت‌پذیری و کاهش فشار تورمی اشاره کرد اگرچه که این مهم زمانی محقق می‌شود که سیاست‌های حمایتی دولت، اعم از تأمین مالی هوشمند، ارائه مشوق‌های صادراتی، تسهیل مقررات گمرکی و مالیاتی و پشتیبانی از صادرات فناورانه به‌صورت فعال‌تر و هدفمند از پیش دنبال شود.
تیتر خبرها
تیترهای روزنامه
-
لازمه اجرای دقیق الگوی کشت نگاه حمایتی و کسب نظر از کشاورزان است
-
تأمین زیرساخت پیشنیاز اجرای کامل الگوی کشت است
-
عبور از خام‌فروشی با توان داخلی
-
سفر اربعین مقصد همه تظلمهاست
-
دشمن در چه فکریه؟!
-
دشمنان به اشغال غزه بسنده نمیکنند
-
الگوی کشت در ایستگاه اجرا
-
ریشههای زشتنویسی در فضای مجازی
-
اختلافاتی که بهسادگی حل نمیشود!
-
ما مسئول خبط گروسی نیستیم!
-
جنگ روانی ناشیانه ترامپ
