سیـلاب و مسئله تغییر اقلیم
گروه اجتماعی
سیل بی‌سابقه روزهای اخیر در امارات تعجب همه را برانگیخت، سیلابی که فرودگاه بین‌المللی دبی را فراگرفت و پرواز‌های این فرودگاه را مختل کرد. بیش از ۲۵۶ میلی‌متر باران تنها در ٢٨ فروردین‌ماه، طی۲۴ ساعت به ثبت رسید و مطابق اعلام دفتر رسانه‌ای دبی، «امارات متحده عربی شدید‌ترین بارندگی خود را از رکورد سال ۱۹۴۹ تجربه کرده است». اما این بارش‌های پرقدرت و سیل‌آسا، تنها اختصاص به کشور‌های همجوار مانند عمان و امارات متحده عربی نداشته و مناطق جنوبی کشور مانند سیستان‌و‌بلوچستان، هرمزگان و کرمان را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
«فیروز قاسم‌زاده» سخنگوی صنعت آب با بی‌سابقه دانستن بارش‌های 28 تا 30 فروردین‌ماه در استان سیستان و بلوچستان گفته است: بیش از ۵۰ درصد بارش کل سال آبی استان در این ۳ روز اتفاق افتاده و «سحر تاجبخش» رئیس سازمان هواشناسی نیز با تأيید این موضوع عنوان کرده است: میزان بارش‌های روزانه در برخی مناطق جنوبی کشور حتی از رکوردهای به‌جامانده از طوفان گونو در سال ۱۳۸۶ هم بیشتر بوده است. این مقدار بارش‌ها در یک شبانه‌روز از زمان تأسیس نخستین ایستگاه هواشناسی در سواحل جنوب سیستان و بلوچستان یعنی حدود نیم‌قرن پیش تاکنون بی‌پیشینه بوده است.
گمانه‌زنی‌های گمراه‌کننده در مورد بارورسازی ابرها
تغییرات اقلیمی که دانشمندان دهه‌هاست درباره آن هشدار می‌دهند، حالا خود را با گرم‌تر شدن بیشتر، کاهش بارندگی‌های منظم و بارش‌های تند و پرمقدار که نتیجه آن جاری شدن سیل، شسته شدن خاک و تخریب زیستگاه‌هاست، نشان داده است. بااینحال بارش‌های اخیر امارات، گمانه‌زنی‌های گمراه‌کننده‌ای در مورد بارورسازی ابرها ایجاد کرده و پیش‌تر کارشناسان هواشناسی امارات متحده عربی اعلام کرده‌اند که قرار است سال ٢٠٢٤، در راستای افزایش بارندگی و مقابله با مشکل کمبود آب، ۳۰۰ مأموریت بارورسازی ابرها در سراسر این کشور اجرایی شود.
به گزارش العربیه، برنامه پژوهشی «علم افزایش باران» مرکز ملی هواشناسی امارات متحده عربی برای بارورسازی ابرها و افزایش بارندگی در بیش از ۲۳ سال گذشته در جریان بوده است. افزایش گرمایش زمین و تغییر الگوهای آبوهوایی مشکلات کمبود آب را تشدید کرده و منابع محدود آب شیرین امارات متحده عربی را تحت‌فشار مضاعف قرار داده است.
این مرکز به العربیه گفته است: «امارات متحده عربی سالانه حدود ۳۰۰ مأموریت بارورسازی ابرها را اجرا می‌کند، و تناوب آن بر اساس عواملی مانند الگوهای آبوهوایی، وجود ابرها، و شرایط اقلیمی متفاوت است.» اما فردریکه اوتو، مدرس ارشد علوم آب‌وهوا در امپریال کالج لندن عنوان می‌کند که با گرم شدن آب‌وهوا، بارندگی‌ها در سراسر جهان بسیار شدیدتر می‌شود زیرا جو گرم‌تر می‌تواند رطوبت بیشتری را در خود نگه دارد و صحبت از بارورسازی ابرها به‌عنوان دلیل بارندگی شدید، بحثی گمراه‌کننده است.
این کارشناس خاطرنشان می‌کند: «در فرآیند بارورسازی ابرها، از هیچ، نمی‌توان ابر درست کرد، بلکه در این روش، آبی را که از قبل در آسمان است وادار می‌کنند تا سریع‌تر متراکم شود و آب را در مکان‌های خاصی بریزد. بنابراین ابتدا به رطوبت نیاز است زیرا بدون رطوبت، هیچ ابری وجود نخواهد داشت.
بارورسازی ابرها نمی‌تواند عامل بارندگی شدید در امارات باشد
مهدی زارع، رئیس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم نیز در گفتوگو با «پیام ما» تأثیر بارورسازی ابرها را ناچیز و حداقلی دانسته و می‌گوید: «پیش‌بینی الگوی آبوهوایی در مقیاس بزرگ، بیش‌ازآن بزرگ است که بارور شدن ابرها بر آن اثر بگذارد. بنابراین، بارورسازی ابرها نمی‌تواند عامل بارندگی شدید در امارات باشد. اثر باروری ابرها معمولا کوتاه‌مدت است و تنها چند ساعت طول می‌کشد. این فناوری به‌طور جزئی میزان بارندگی را افزایش می‌دهد و برنامه بارورسازی ابرها در امارات متحده عربی در بخش شرقی کشور و به‌دوراز مناطق شهری پرجمعیت محلی انجام‌شده است.»
زارع تأکید می‌کند: «کارشناسان هواشناسی و اقلیم، گرمایش زمین را عامل چنین رویدادهای شدید اقلیمی می‌دانند. تغییراقلیم منجر به افزایش دما، افزایش رطوبت و خطر بیشتر سیلاب در بخش‌هایی از منطقه خلیج‌فارس می‌شود. کشورهایی مانند قطر و امارات که در آن‌ها زیرساخت‌های زهکشی برای مقابله با باران‌های شدید وجود ندارد، بیشترین آسیب را می‌بینند.»
آن‌طور که یافته‌های علمی و مدل‌سازی‌های اقلیمی نشان می‌دهند، یکی از تأثیرات گرم شدن زمین و تغییر اقلیم، بارش‌های در حجم زیاد در مدت‌زمان کوتاه است.
نتایج مدل‌سازی‌ها نیز نشان می‌دهند افزایش دمای کره زمین باعث افزایش میزان تبخیر می‌شود که نتیجه آن بارش‌های مقطعی زیاد است اما از آن‌سو میزان از دست دادن رطوبت در خشکی‌ها نیز افزایش می‌یابد.
بااینحال، هنوز بسیاری از کارشناسان درباره ارتباط تغییر اقلیم با بارش‌های ناگهانی و یا رویدادهای «حدی» همانند طوفان‌ها یا افزایش ناگهانی دمای هوا محتاطانه سخن می‌گویند. رویدادهای حدی به رویدادهای جوی گفته می‌شوند که ازنظر ابعاد و بزرگی، تاکنون به ثبت نرسیده‌اند و برای نخستین بار شبیه به یک رکورد به ثبت می‌رسند؛ به‌عنوان‌مثال، در منطقه‌ای که بارش متوسط سالانه آن در درازمدت ۵۰ میلی‌متر به ثبت رسیده و بیشترین بارش ثبت‌شده آن ۱۰۰ میلی‌متر بوده است، اگر در یک رویداد میزان بارندگی به ۱۲۰ میلی‌متر برسد، به آن رویداد حدی گفته می‌شود.
بعضی مطالعات نشان می‌دهند که با افزایش دمای عمومی کره زمین، میزان رویدادهای حدی در ایران افزایش معنادار داشته‌اند.
یکی از کارشناسان محیط‌زیست می‌گوید: «این درست است که نتوانیم به‌راحتی و بر اساس یک یا چند شاخص کوتاه‌مدت مثل همین بارندگی‌های اخیر با قاطعیت بگوییم که تأثیر تغییر اقلیم در ایران مشهود است اما همین‌که تعداد وقوع بارندگی‌ها کاهش پیداکرده ولی در مناطقی حجم بارندگی افزایش چشمگیر و چند برابری داشته است را می‌توان به‌عنوان مؤلفه‌ای مهم در نظر داشت.»
او ادامه می‌دهد: «احتیاط در علم یک اصل است و بدون پژوهش و داده‌های کافی نمی‌توان درباره هر رویدادی اظهارنظر کرد. اما رویدادهای حدی، خصوصا بارندگی‌های چند سال اخیر ایران، توزیع و تعداد آن‌ها در مناطق مختلف کشور می‌تواند به‌عنوان نشانه‌هایی از تأثیر تغییر اقلیم موردتوجه قرار گیرد.»
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور نیز در گفتوگو با «رسالت» بیان می‌کند: «طی روزهای اخیر براثر عبور و نفوذ یک سیستم چرخنده بسیار قدرتمند از روی شرق مدیترانه و کشور‌های حاشیه جنوبی و نوار شمالی خلیج‌فارس به‌ویژه سواحل ایران؛ بارندگی‌های شدیدی استان‌های فارس، بوشهر، هرمزگان، سیستان‌و‌بلوچستان و تا حدودی هم کرمان، چهارمحال و بختیاری، جنوب اصفهان و کشور‌های امارات و تا حدودی بخش‌های شمالی عمان و قطر را در برگرفت. در ایستگاه زرآباد بارش بالای ۲۷۰ میلی‌متر به ثبت رسیده که در تاریخ اقلیم این منطقه و از زمانی که داده‌های ایستگاهی پایش و اندازه‌گیری شده بی‌سابقه است. اگرچه در مورد یک رخداد نمی‌توان به‌صورت قطعی نتیجه‌گیری کرد، بااینحال گزارش‌های جهانی مبین این نکته است که تغییر اقلیم سبب می‌شود با پدیده‌های مخرب بیشتری مواجه باشیم و در عین خشکسالی، بارش‌های کلی یک منطقه کاهش‌یافته و آن میزان بارشی هم که رخ می‌دهد بیشتر به‌صورت رگبار و اصطلاحا در یک وضعیت حدی است. به نظر می‌آید این تحلیل کارشناسی مقرون به‌واقع است، در سیستان‌و‌بلوچستان، دستکم دو مورد بارش رکوردی و بی‌سابقه اتفاق افتاده. سیل اول براثر بارش‌های بسیار سنگین از ششم تا ١٣ اسفندماه سال گذشته به‌واقع پیوست و سیل اخیر هم دومین موردی است که در استان‌های جنوبی ازجمله سیستان‌و‌بلوچستان رخ‌داده است.»
۵٠ میلی‌متر از بارش متوسط کشور در ۵٠ سال گذشته کم‌شده است
وظیفه با اشاره به علل سنگینی بارش‌های اخیر عنوان می‌کند: «امسال سطح دریا و یا سطح آب اقیانوس‌ها بسیار گرم‌تر از نرمال بود. منبع رطوبت، اقیانوس و دریاست، جریانی که از روی دریا به سمت خشکی می‌آید، با خودش رطوبت را به سطوح پایین می‌آورد و بارندگی‌هایی که شکل می‌گیرد ماحصل همان انتقال رطوبت است، طبیعتا وقتی دریا گرم است، آن توده هوایی که روی دریا شکل‌گرفته، می‌تواند رطوبت بیشتری را نگه دارد. درجریان بارش‌های اخیر، براثر وزش باد در سطوح زیرین جو از روی شمال و مناطق مرکزی اقیانوس هند به سمت جنوب ایران و کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج‌فارس، این انتقال رطوبت به‌خوبی صورت گرفت و توده‌هوای نسبتا سردی که در فراز‌های فوقانی قرار دارد، منجر به بارندگی‌های بسیار شدیدی شد.»
رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور با اشاره به موضوع پربارشی براثر تغییر اقلیم و پایان خشکسالی بیان می‌کند: «این بارش‌ها موقت است و هرسال به لحاظ پربارشی با شرایط مشابهی مواجه نخواهیم بود. اقلیم به معنای شرایط متوسط زیست‌محیطی در یک منطقه است و بارش‌ها نوسان دارد، به‌عنوان‌مثال ممکن است در یک استان به مدت دو یا سه سال میزان بارش‌ها افزایش یابد و دو سال بعد کمتر از نرم باشد. بنابراین بارندگی‌های اخیر در استان‌های جنوبی کشور به معنای پایان خشکسالی در این مناطق نیست و هیچ تضمینی وجود ندارد که میزان بارش‌ها همواره افزایشی باشد. به‌عنوان نمونه دو سال قبل، بارندگی در کرمانشاه ۵٢ درصد و در ایلام حدود ٤٠ درصد کمتر از نرمال بود و در استان‌های واقع در حاشیه زاگرس شامل لرستان، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد و خراسان رضوی به‌شدت کمتر از نرمال بود، بااینحال سال گذشته شرایط مناطق جنوب غرب بهتر شد و امسال بارندگی در خوزستان نسبت به سال گذشته حدود ٢٠ درصد کمتر است. لذا یک مقوله ثابت نیست و نمی‌توان به شکل قطعی نتیجه‌گیری کرد که اگر امسال بارش‌ها زیاد باشد، وارد یک دوره پنج یا 10ساله ترسالی شده‌ایم، اساسا این‌گونه نیست. اقلیم ما نوساناتی دارد. یک سال به‌طور متوسط ممکن است ٣٠٠ میلی‌متر باران ببارد و در سالی همانند ٢٠٢١ متوسط بارندگی کشورمان به حدود ١٢٠ میلی‌متر و شاید کمتر از آن برسد. از طرفی تغییر دمایی به‌طور مشخص قابل‌اثبات است. طی سال‌های گذشته دمای متوسط کشور نسبت به چهار دهه قبل بسیار بیشتر شده و حداقل تا دو درجه دمای متوسط افزایش‌یافته. این‌ها در‌واقع نشان‌دهنده تغییر اقلیم است. ولی با یک سال کاهش یا افزایش باران، نمی‌شود چنین نتیجه‌ای گرفت، بلکه ویژگی‌های کلی‌ای که در یک منطقه به‌صورت طولانی‌مدت حاکم می‌شود به معنای تغییر اقلیم است. به‌عنوان نمونه در ۵٠ سال گذشته به‌طور میانگین ۵٠ میلی‌متر از بارش متوسط کشور کم‌شده، این موضوع نشان‌دهنده تغییر اقلیم است، اما یک بارش شدید در منطقه بیانگر چنین امری نیست و نمی‌شود با این بارش‌های شدید و ناگهانی تغییر اقلیم را تعریف کرد.»
وارد دوره ترسالی نشده‌ایم و همچنان با کم‌بارشی مواجهیم
اواخر سال گذشته باتوجه به بارش‌هایی که در طول یک هفته، اغلب نواحی کشور را در برگرفت، برخی از فعالان محیط‌زیست پیش‌بینی کردند که «از شدت خشکسالی در کشور کاسته شده و از ٢۵ درصد به حدود ١٠ درصد کاهش می‌یابد و حتی در صورت تداوم بارندگی‌ها در فروردین ١٤٠٣ ممکن است یک ترسالی فراگیر به‌جای خشکسالی در ایران بنشیند.»
اما احد وظیفه با رد ورود ایران به دوره ترسالی می‌گوید: «ما وارد دوره ترسالی نشده‌ایم و همچنان با کم‌بارشی مواجهیم. تا پیش از موج بارشی اخیر که عمدتا مربوط به استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، هرمزگان و کرمان و تا حدودی بوشهر است، این استان‌ها با کمبود بارش‌های بسیار شدیدی مواجه بودند. مقدار بارش‌ها در هرمزگان نسبت به شرایط نرمال، ۵٨ درصد کمتر از نرم است. بنابراین یک خشکسالی بسیار شدیدی حاکم است. البته بارندگی روزهای اخیر مقداری از کم‌بارشی‌ها را جبران کرده ولی کافی نیست و هنوز هم در هرمزگان، بوشهر، جنوب فارس و کرمان کمبودها جدی است. بارندگی در کرمان بیش از ۵٠ درصد زیر نرم است و وضعیت در خراسان رضوی بسیار نامطلوب گزارش‌شده. در حال حاضر میزان بارش‌ها در تهران حدود ٣٨ درصد کمتر از نرمال است. تاکنون باید بیش از ٢١٠ میلی‌متر بارش اتفاق می‌افتاد ولی به حدود ١٣٠ میلی‌متر هم نمی‌رسد. لذا مقدار بارندگی ٨٠ میلی‌متر کمتر از نرمال است، ازاین‌رو، استان‌هایی نظیر تهران، سمنان، قزوین و خراسان رضوی در شرایط خشکسالی بسیار شدیدی به سر می‌برند و استان‌های غربی کشورمان نظیر کردستان، ایلام، کرمانشاه، آذربایجان غربی و همدان وضعیت بهتری دارند و بارندگی‌هایشان در حد نرمال است. استان‌های سواحل شمالی؛ نظیر مازندران و گلستان در شرایط نرمال قرار دارند و بارندگی در گیلان حدود ٢٠ درصد کمتر از نرمال است و در اردبیل و آذربایجان شرقی اندکی با نرمال فاصله‌داریم. بنابراین ما در شرایط خشکسالی به سر می‌بریم و در برخی استان‌های کشور، خشکسالی بسیار شدیدی حاکم است و منابع آبی به‌شدت تحلیل رفته است. در استان‌های تهران، قزوین، سمنان و خراسان رضوی حدود ٣۵ تا ٤٠ درصد بارندگی‌ها کمتر از نرمال است و باتوجه به سطح تقاضا برای آب در این استان‌ها، وضعیت بسیار نگران‌کننده است. این آب فقط آب روی زمین نیست، بلکه آب‌های زیرسطحی را هم شامل می‌شود و ما همواره در این بخش با کمبود مواجه بوده‌ایم. در چند سال گذشته شرایط خشکسالی شدیدی حاکم بوده و دستکم در حال حاضر چهارمین سال پیاپی است که ما در شرایط خشکسالی به سر می‌بریم و آن سهمی از باران که نباریده، در غالب استان‌ها از زیرزمین برداشت‌شده و کمبود‌های جدی منابع زیرزمینی را رقم‌زده است. طبیعتا باید باران ببارد تا جایگزین منابعی شود که از زیرزمین استخراج‌شده اما متأسفانه در برخی استان‌ها همچون تهران با نزدیک به ٤٠ درصد کم‌بارشی و نیازی که برای تأمین آب شرب داریم، بالغ‌بر نیمی از نیاز آبی، از منابع زیرزمینی برداشت می‌شود، این مسئله، شرایط پیچیده و نا‌مطلوبی را به لحاظ تأمین آب به استان‌هایی مثل تهران و خراسان رضوی تحمیل می‌کند.»
رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور اضافه می‌کند: «در بسیاری از استان‌هایی که نام بردم، اگر میانگین بارندگی امسال بیشتر از میانگین بلند‌مدت هم باشد، بازهم نمی‌توانیم بگوییم وارد دوره ترسالی شده‌ایم، به این دلیل که در سال‌های گذشته برداشت‌های بی‌رویه آنچنان زیاد بوده است که سطح آب‌های زیرزمینی بسیار افت کرده است و شاید بارش‌های نرمال نیز سهم چندانی در افزایش ارتفاع آب‌های زیرزمینی ندارد. به‌این‌علت که تقاضا برای آب بسیار زیاد است. هرچند بارش نرمال تا حد زیادی به برقراری جریان رودخانه کمک می‌کند، اما وقتی آب سطحی کاهش می‌یابد، برداشت آب‌های زیرزمینی شدت می‌یابد و از آن‌طرف سفره‌هایمان با سرعت بیشتری تخلیه می‌شوند. اکنون افت ارتفاع آب در دشت‌های مرکزی، جنوب تهران، اصفهان، کرمان و استان مرکزی و یا استان‌های شمال شرق کشور ازجمله خراسان رضوی آنچنان زیاد است که شاید با چند سال بارش نرمال هم نتوانیم وضعیت را به سه چهاردهه قبل برگردانیم.»
سیل بی‌سابقه روزهای اخیر در امارات تعجب همه را برانگیخت، سیلابی که فرودگاه بین‌المللی دبی را فراگرفت و پرواز‌های این فرودگاه را مختل کرد. بیش از ۲۵۶ میلی‌متر باران تنها در ٢٨ فروردین‌ماه، طی۲۴ ساعت به ثبت رسید و مطابق اعلام دفتر رسانه‌ای دبی، «امارات متحده عربی شدید‌ترین بارندگی خود را از رکورد سال ۱۹۴۹ تجربه کرده است». اما این بارش‌های پرقدرت و سیل‌آسا، تنها اختصاص به کشور‌های همجوار مانند عمان و امارات متحده عربی نداشته و مناطق جنوبی کشور مانند سیستان‌و‌بلوچستان، هرمزگان و کرمان را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
«فیروز قاسم‌زاده» سخنگوی صنعت آب با بی‌سابقه دانستن بارش‌های 28 تا 30 فروردین‌ماه در استان سیستان و بلوچستان گفته است: بیش از ۵۰ درصد بارش کل سال آبی استان در این ۳ روز اتفاق افتاده و «سحر تاجبخش» رئیس سازمان هواشناسی نیز با تأيید این موضوع عنوان کرده است: میزان بارش‌های روزانه در برخی مناطق جنوبی کشور حتی از رکوردهای به‌جامانده از طوفان گونو در سال ۱۳۸۶ هم بیشتر بوده است. این مقدار بارش‌ها در یک شبانه‌روز از زمان تأسیس نخستین ایستگاه هواشناسی در سواحل جنوب سیستان و بلوچستان یعنی حدود نیم‌قرن پیش تاکنون بی‌پیشینه بوده است.
گمانه‌زنی‌های گمراه‌کننده در مورد بارورسازی ابرها
تغییرات اقلیمی که دانشمندان دهه‌هاست درباره آن هشدار می‌دهند، حالا خود را با گرم‌تر شدن بیشتر، کاهش بارندگی‌های منظم و بارش‌های تند و پرمقدار که نتیجه آن جاری شدن سیل، شسته شدن خاک و تخریب زیستگاه‌هاست، نشان داده است. بااینحال بارش‌های اخیر امارات، گمانه‌زنی‌های گمراه‌کننده‌ای در مورد بارورسازی ابرها ایجاد کرده و پیش‌تر کارشناسان هواشناسی امارات متحده عربی اعلام کرده‌اند که قرار است سال ٢٠٢٤، در راستای افزایش بارندگی و مقابله با مشکل کمبود آب، ۳۰۰ مأموریت بارورسازی ابرها در سراسر این کشور اجرایی شود.
به گزارش العربیه، برنامه پژوهشی «علم افزایش باران» مرکز ملی هواشناسی امارات متحده عربی برای بارورسازی ابرها و افزایش بارندگی در بیش از ۲۳ سال گذشته در جریان بوده است. افزایش گرمایش زمین و تغییر الگوهای آبوهوایی مشکلات کمبود آب را تشدید کرده و منابع محدود آب شیرین امارات متحده عربی را تحت‌فشار مضاعف قرار داده است.
این مرکز به العربیه گفته است: «امارات متحده عربی سالانه حدود ۳۰۰ مأموریت بارورسازی ابرها را اجرا می‌کند، و تناوب آن بر اساس عواملی مانند الگوهای آبوهوایی، وجود ابرها، و شرایط اقلیمی متفاوت است.» اما فردریکه اوتو، مدرس ارشد علوم آب‌وهوا در امپریال کالج لندن عنوان می‌کند که با گرم شدن آب‌وهوا، بارندگی‌ها در سراسر جهان بسیار شدیدتر می‌شود زیرا جو گرم‌تر می‌تواند رطوبت بیشتری را در خود نگه دارد و صحبت از بارورسازی ابرها به‌عنوان دلیل بارندگی شدید، بحثی گمراه‌کننده است.
این کارشناس خاطرنشان می‌کند: «در فرآیند بارورسازی ابرها، از هیچ، نمی‌توان ابر درست کرد، بلکه در این روش، آبی را که از قبل در آسمان است وادار می‌کنند تا سریع‌تر متراکم شود و آب را در مکان‌های خاصی بریزد. بنابراین ابتدا به رطوبت نیاز است زیرا بدون رطوبت، هیچ ابری وجود نخواهد داشت.
بارورسازی ابرها نمی‌تواند عامل بارندگی شدید در امارات باشد
مهدی زارع، رئیس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم نیز در گفتوگو با «پیام ما» تأثیر بارورسازی ابرها را ناچیز و حداقلی دانسته و می‌گوید: «پیش‌بینی الگوی آبوهوایی در مقیاس بزرگ، بیش‌ازآن بزرگ است که بارور شدن ابرها بر آن اثر بگذارد. بنابراین، بارورسازی ابرها نمی‌تواند عامل بارندگی شدید در امارات باشد. اثر باروری ابرها معمولا کوتاه‌مدت است و تنها چند ساعت طول می‌کشد. این فناوری به‌طور جزئی میزان بارندگی را افزایش می‌دهد و برنامه بارورسازی ابرها در امارات متحده عربی در بخش شرقی کشور و به‌دوراز مناطق شهری پرجمعیت محلی انجام‌شده است.»
زارع تأکید می‌کند: «کارشناسان هواشناسی و اقلیم، گرمایش زمین را عامل چنین رویدادهای شدید اقلیمی می‌دانند. تغییراقلیم منجر به افزایش دما، افزایش رطوبت و خطر بیشتر سیلاب در بخش‌هایی از منطقه خلیج‌فارس می‌شود. کشورهایی مانند قطر و امارات که در آن‌ها زیرساخت‌های زهکشی برای مقابله با باران‌های شدید وجود ندارد، بیشترین آسیب را می‌بینند.»
آن‌طور که یافته‌های علمی و مدل‌سازی‌های اقلیمی نشان می‌دهند، یکی از تأثیرات گرم شدن زمین و تغییر اقلیم، بارش‌های در حجم زیاد در مدت‌زمان کوتاه است.
نتایج مدل‌سازی‌ها نیز نشان می‌دهند افزایش دمای کره زمین باعث افزایش میزان تبخیر می‌شود که نتیجه آن بارش‌های مقطعی زیاد است اما از آن‌سو میزان از دست دادن رطوبت در خشکی‌ها نیز افزایش می‌یابد.
بااینحال، هنوز بسیاری از کارشناسان درباره ارتباط تغییر اقلیم با بارش‌های ناگهانی و یا رویدادهای «حدی» همانند طوفان‌ها یا افزایش ناگهانی دمای هوا محتاطانه سخن می‌گویند. رویدادهای حدی به رویدادهای جوی گفته می‌شوند که ازنظر ابعاد و بزرگی، تاکنون به ثبت نرسیده‌اند و برای نخستین بار شبیه به یک رکورد به ثبت می‌رسند؛ به‌عنوان‌مثال، در منطقه‌ای که بارش متوسط سالانه آن در درازمدت ۵۰ میلی‌متر به ثبت رسیده و بیشترین بارش ثبت‌شده آن ۱۰۰ میلی‌متر بوده است، اگر در یک رویداد میزان بارندگی به ۱۲۰ میلی‌متر برسد، به آن رویداد حدی گفته می‌شود.
بعضی مطالعات نشان می‌دهند که با افزایش دمای عمومی کره زمین، میزان رویدادهای حدی در ایران افزایش معنادار داشته‌اند.
یکی از کارشناسان محیط‌زیست می‌گوید: «این درست است که نتوانیم به‌راحتی و بر اساس یک یا چند شاخص کوتاه‌مدت مثل همین بارندگی‌های اخیر با قاطعیت بگوییم که تأثیر تغییر اقلیم در ایران مشهود است اما همین‌که تعداد وقوع بارندگی‌ها کاهش پیداکرده ولی در مناطقی حجم بارندگی افزایش چشمگیر و چند برابری داشته است را می‌توان به‌عنوان مؤلفه‌ای مهم در نظر داشت.»
او ادامه می‌دهد: «احتیاط در علم یک اصل است و بدون پژوهش و داده‌های کافی نمی‌توان درباره هر رویدادی اظهارنظر کرد. اما رویدادهای حدی، خصوصا بارندگی‌های چند سال اخیر ایران، توزیع و تعداد آن‌ها در مناطق مختلف کشور می‌تواند به‌عنوان نشانه‌هایی از تأثیر تغییر اقلیم موردتوجه قرار گیرد.»
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور نیز در گفتوگو با «رسالت» بیان می‌کند: «طی روزهای اخیر براثر عبور و نفوذ یک سیستم چرخنده بسیار قدرتمند از روی شرق مدیترانه و کشور‌های حاشیه جنوبی و نوار شمالی خلیج‌فارس به‌ویژه سواحل ایران؛ بارندگی‌های شدیدی استان‌های فارس، بوشهر، هرمزگان، سیستان‌و‌بلوچستان و تا حدودی هم کرمان، چهارمحال و بختیاری، جنوب اصفهان و کشور‌های امارات و تا حدودی بخش‌های شمالی عمان و قطر را در برگرفت. در ایستگاه زرآباد بارش بالای ۲۷۰ میلی‌متر به ثبت رسیده که در تاریخ اقلیم این منطقه و از زمانی که داده‌های ایستگاهی پایش و اندازه‌گیری شده بی‌سابقه است. اگرچه در مورد یک رخداد نمی‌توان به‌صورت قطعی نتیجه‌گیری کرد، بااینحال گزارش‌های جهانی مبین این نکته است که تغییر اقلیم سبب می‌شود با پدیده‌های مخرب بیشتری مواجه باشیم و در عین خشکسالی، بارش‌های کلی یک منطقه کاهش‌یافته و آن میزان بارشی هم که رخ می‌دهد بیشتر به‌صورت رگبار و اصطلاحا در یک وضعیت حدی است. به نظر می‌آید این تحلیل کارشناسی مقرون به‌واقع است، در سیستان‌و‌بلوچستان، دستکم دو مورد بارش رکوردی و بی‌سابقه اتفاق افتاده. سیل اول براثر بارش‌های بسیار سنگین از ششم تا ١٣ اسفندماه سال گذشته به‌واقع پیوست و سیل اخیر هم دومین موردی است که در استان‌های جنوبی ازجمله سیستان‌و‌بلوچستان رخ‌داده است.»
۵٠ میلی‌متر از بارش متوسط کشور در ۵٠ سال گذشته کم‌شده است
وظیفه با اشاره به علل سنگینی بارش‌های اخیر عنوان می‌کند: «امسال سطح دریا و یا سطح آب اقیانوس‌ها بسیار گرم‌تر از نرمال بود. منبع رطوبت، اقیانوس و دریاست، جریانی که از روی دریا به سمت خشکی می‌آید، با خودش رطوبت را به سطوح پایین می‌آورد و بارندگی‌هایی که شکل می‌گیرد ماحصل همان انتقال رطوبت است، طبیعتا وقتی دریا گرم است، آن توده هوایی که روی دریا شکل‌گرفته، می‌تواند رطوبت بیشتری را نگه دارد. درجریان بارش‌های اخیر، براثر وزش باد در سطوح زیرین جو از روی شمال و مناطق مرکزی اقیانوس هند به سمت جنوب ایران و کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج‌فارس، این انتقال رطوبت به‌خوبی صورت گرفت و توده‌هوای نسبتا سردی که در فراز‌های فوقانی قرار دارد، منجر به بارندگی‌های بسیار شدیدی شد.»
رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور با اشاره به موضوع پربارشی براثر تغییر اقلیم و پایان خشکسالی بیان می‌کند: «این بارش‌ها موقت است و هرسال به لحاظ پربارشی با شرایط مشابهی مواجه نخواهیم بود. اقلیم به معنای شرایط متوسط زیست‌محیطی در یک منطقه است و بارش‌ها نوسان دارد، به‌عنوان‌مثال ممکن است در یک استان به مدت دو یا سه سال میزان بارش‌ها افزایش یابد و دو سال بعد کمتر از نرم باشد. بنابراین بارندگی‌های اخیر در استان‌های جنوبی کشور به معنای پایان خشکسالی در این مناطق نیست و هیچ تضمینی وجود ندارد که میزان بارش‌ها همواره افزایشی باشد. به‌عنوان نمونه دو سال قبل، بارندگی در کرمانشاه ۵٢ درصد و در ایلام حدود ٤٠ درصد کمتر از نرمال بود و در استان‌های واقع در حاشیه زاگرس شامل لرستان، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد و خراسان رضوی به‌شدت کمتر از نرمال بود، بااینحال سال گذشته شرایط مناطق جنوب غرب بهتر شد و امسال بارندگی در خوزستان نسبت به سال گذشته حدود ٢٠ درصد کمتر است. لذا یک مقوله ثابت نیست و نمی‌توان به شکل قطعی نتیجه‌گیری کرد که اگر امسال بارش‌ها زیاد باشد، وارد یک دوره پنج یا 10ساله ترسالی شده‌ایم، اساسا این‌گونه نیست. اقلیم ما نوساناتی دارد. یک سال به‌طور متوسط ممکن است ٣٠٠ میلی‌متر باران ببارد و در سالی همانند ٢٠٢١ متوسط بارندگی کشورمان به حدود ١٢٠ میلی‌متر و شاید کمتر از آن برسد. از طرفی تغییر دمایی به‌طور مشخص قابل‌اثبات است. طی سال‌های گذشته دمای متوسط کشور نسبت به چهار دهه قبل بسیار بیشتر شده و حداقل تا دو درجه دمای متوسط افزایش‌یافته. این‌ها در‌واقع نشان‌دهنده تغییر اقلیم است. ولی با یک سال کاهش یا افزایش باران، نمی‌شود چنین نتیجه‌ای گرفت، بلکه ویژگی‌های کلی‌ای که در یک منطقه به‌صورت طولانی‌مدت حاکم می‌شود به معنای تغییر اقلیم است. به‌عنوان نمونه در ۵٠ سال گذشته به‌طور میانگین ۵٠ میلی‌متر از بارش متوسط کشور کم‌شده، این موضوع نشان‌دهنده تغییر اقلیم است، اما یک بارش شدید در منطقه بیانگر چنین امری نیست و نمی‌شود با این بارش‌های شدید و ناگهانی تغییر اقلیم را تعریف کرد.»
وارد دوره ترسالی نشده‌ایم و همچنان با کم‌بارشی مواجهیم
اواخر سال گذشته باتوجه به بارش‌هایی که در طول یک هفته، اغلب نواحی کشور را در برگرفت، برخی از فعالان محیط‌زیست پیش‌بینی کردند که «از شدت خشکسالی در کشور کاسته شده و از ٢۵ درصد به حدود ١٠ درصد کاهش می‌یابد و حتی در صورت تداوم بارندگی‌ها در فروردین ١٤٠٣ ممکن است یک ترسالی فراگیر به‌جای خشکسالی در ایران بنشیند.»
اما احد وظیفه با رد ورود ایران به دوره ترسالی می‌گوید: «ما وارد دوره ترسالی نشده‌ایم و همچنان با کم‌بارشی مواجهیم. تا پیش از موج بارشی اخیر که عمدتا مربوط به استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، هرمزگان و کرمان و تا حدودی بوشهر است، این استان‌ها با کمبود بارش‌های بسیار شدیدی مواجه بودند. مقدار بارش‌ها در هرمزگان نسبت به شرایط نرمال، ۵٨ درصد کمتر از نرم است. بنابراین یک خشکسالی بسیار شدیدی حاکم است. البته بارندگی روزهای اخیر مقداری از کم‌بارشی‌ها را جبران کرده ولی کافی نیست و هنوز هم در هرمزگان، بوشهر، جنوب فارس و کرمان کمبودها جدی است. بارندگی در کرمان بیش از ۵٠ درصد زیر نرم است و وضعیت در خراسان رضوی بسیار نامطلوب گزارش‌شده. در حال حاضر میزان بارش‌ها در تهران حدود ٣٨ درصد کمتر از نرمال است. تاکنون باید بیش از ٢١٠ میلی‌متر بارش اتفاق می‌افتاد ولی به حدود ١٣٠ میلی‌متر هم نمی‌رسد. لذا مقدار بارندگی ٨٠ میلی‌متر کمتر از نرمال است، ازاین‌رو، استان‌هایی نظیر تهران، سمنان، قزوین و خراسان رضوی در شرایط خشکسالی بسیار شدیدی به سر می‌برند و استان‌های غربی کشورمان نظیر کردستان، ایلام، کرمانشاه، آذربایجان غربی و همدان وضعیت بهتری دارند و بارندگی‌هایشان در حد نرمال است. استان‌های سواحل شمالی؛ نظیر مازندران و گلستان در شرایط نرمال قرار دارند و بارندگی در گیلان حدود ٢٠ درصد کمتر از نرمال است و در اردبیل و آذربایجان شرقی اندکی با نرمال فاصله‌داریم. بنابراین ما در شرایط خشکسالی به سر می‌بریم و در برخی استان‌های کشور، خشکسالی بسیار شدیدی حاکم است و منابع آبی به‌شدت تحلیل رفته است. در استان‌های تهران، قزوین، سمنان و خراسان رضوی حدود ٣۵ تا ٤٠ درصد بارندگی‌ها کمتر از نرمال است و باتوجه به سطح تقاضا برای آب در این استان‌ها، وضعیت بسیار نگران‌کننده است. این آب فقط آب روی زمین نیست، بلکه آب‌های زیرسطحی را هم شامل می‌شود و ما همواره در این بخش با کمبود مواجه بوده‌ایم. در چند سال گذشته شرایط خشکسالی شدیدی حاکم بوده و دستکم در حال حاضر چهارمین سال پیاپی است که ما در شرایط خشکسالی به سر می‌بریم و آن سهمی از باران که نباریده، در غالب استان‌ها از زیرزمین برداشت‌شده و کمبود‌های جدی منابع زیرزمینی را رقم‌زده است. طبیعتا باید باران ببارد تا جایگزین منابعی شود که از زیرزمین استخراج‌شده اما متأسفانه در برخی استان‌ها همچون تهران با نزدیک به ٤٠ درصد کم‌بارشی و نیازی که برای تأمین آب شرب داریم، بالغ‌بر نیمی از نیاز آبی، از منابع زیرزمینی برداشت می‌شود، این مسئله، شرایط پیچیده و نا‌مطلوبی را به لحاظ تأمین آب به استان‌هایی مثل تهران و خراسان رضوی تحمیل می‌کند.»
رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور اضافه می‌کند: «در بسیاری از استان‌هایی که نام بردم، اگر میانگین بارندگی امسال بیشتر از میانگین بلند‌مدت هم باشد، بازهم نمی‌توانیم بگوییم وارد دوره ترسالی شده‌ایم، به این دلیل که در سال‌های گذشته برداشت‌های بی‌رویه آنچنان زیاد بوده است که سطح آب‌های زیرزمینی بسیار افت کرده است و شاید بارش‌های نرمال نیز سهم چندانی در افزایش ارتفاع آب‌های زیرزمینی ندارد. به‌این‌علت که تقاضا برای آب بسیار زیاد است. هرچند بارش نرمال تا حد زیادی به برقراری جریان رودخانه کمک می‌کند، اما وقتی آب سطحی کاهش می‌یابد، برداشت آب‌های زیرزمینی شدت می‌یابد و از آن‌طرف سفره‌هایمان با سرعت بیشتری تخلیه می‌شوند. اکنون افت ارتفاع آب در دشت‌های مرکزی، جنوب تهران، اصفهان، کرمان و استان مرکزی و یا استان‌های شمال شرق کشور ازجمله خراسان رضوی آنچنان زیاد است که شاید با چند سال بارش نرمال هم نتوانیم وضعیت را به سه چهاردهه قبل برگردانیم.»
تیتر خبرها
تیترهای روزنامه
-
سیـلاب و مسئله تغییر اقلیم
-
تخصیص ردیف 200هزارمیلیارد تومانی برای خرید گندم یکی از نقاط مثبت بودجه 1403 است
-
شبیهسازی جنگ ایران و آمریكا
-
پیام تسلیت رهبر انقلاب درپی درگذشت پرویز داودی
-
با تداوم روند فعلی قادر به صادرات گندم طی سال‌های آینده خواهیم بود
-
در انتظار جهش تولید
-
استمرار خودکفایی و نزدیک شدن به مرزهای صادراتی
-
جنگ غزه آشفتگیهای داخلی صهیونیستها را دوچندان ساخت
-
بی تفاوتی حقوقی غرب در قبال هوش مصنوعی
-
سرنوشت محتوم قاتل کودکان غزه
-
سپاه صادق
