خطر ابتلای دندان‌پزشکی به عمل‌های زیبایی
رواج درمان‌های زیبایی باعث شده تا بخش قابل‌توجهی از دندان‌پزشكان، وقت خود را برای درمان‌های ضروری و پیچیده صرف نکنند و به نظر می‌رسد دندان‌پزشکی از وظیفه‌اش مبنی بر پیشگیری و کنترل پیشرفت بیماری و حفظ سلامتی، منحرف شده است. زیبا شدن لبخند یک امر پزشکی نیست اما دندان‌پزشكان در حال مسخ کردن لبخند هستند و با هدف مالی و نگاه اقتصادی، سعی دارند «نیاز القایی» را در مراجعان خود یا حتی در سطح جامعه ایجاد کنند.
دندان‌های سپید و براق و منظم از نظر آنان زیبایی را می‌سازند. شعارشان این است: «ما لبخند شما را اصلاح می‌کنیم! ما شما را زیبا می‌کنیم! ما زیبایی از‌دست‌رفته را احیا می‌کنیم!» آنها ناخودآگاه (و یا شاید خودآگاه) فرهنگی می‌آفرینند که بازار را رونق می‌دهد و یک اجبار روانی برای افراد می‌سازد که ترغیب و یا حتی مجبور به مراجعه به دندان‌پزشكان می‌شوند. اجبار روانی صف‌های انتظار را طویل‌تر می‌کند و بازار را رونق می‌بخشد و تبلیغ بیشتری انجام می‌شود. در نتیجه فرهنگ زیبایی لبخند بدل به فرهنگ غالب می‌شود و بسیاری از زنان و حتی مردان را به‌دنبال خود می‌کشاند، درحالی که فروش لبخند به‌هیچ‌عنوان با اهداف این حرفه همخوانی ندارد.
جدا از اخلاقی نبودن معامله در بازاری که یک طرف مجبور به خرید است، دندان‌پزشكان باید از طرف اساتید اخلاق پزشکی و نهادها و انجمن‌های تخصصی و صنفی به چالش کشیده شوند. آنها باید بدانند که دقیقا با جامعه خود چه می‌کنند و چگونه ذهن و بدن انسان‌ها را تابع سرمایه و قدرت می‌کنند!
شهاب دانشور، دندان‌پزشک و انسان‌شناس پزشکی در این باره روایت می‌کند، دندان‌پزشكان تحت فشار مداومی برای اطمینان از سود کافی سرمایه‌گذاری‌‌شان هستند و به همین علت به جای درمان بیماری های واقعی دهان به انجام مداخلات غیردرمانی و زیبایی دندان تمایل بیشتری نشان می دهند. حال اینکه هدف از تربیت دندان‌پزشک، تمرکز بر زیبایی دندان نبوده است. اعطای حق درمانگری در دهان نوعی قرارداد اجتماعی و اعتباری است که به منظور درمان بیماری های واقعی در دهان به تربیت شدگان حرفه دندان‌پزشکی اعطا می شود، از این رو، اشتغال آنان به اقدامات زیبایی دندان نظیر لمینيت و کامپوزیت، به جای پاسخگویی به نیازهای درمانی جامعه، سرپیچی از این پیمان و تعهد اجتماعی است.
تلاش برای تصحیح خط لبخند، علیرغم افزایش شاخص‌های پوسیدگی دندان
این تمرکز بر زیبایی دندان درحالی است که دانشور می‌گوید، شاخص‌های پوسیدگی در ایران در حال رشد است، حتی اگر به آمارهای رسمی «دی ام اف» هم بسنده کنیم مشکلات دهان و دندان کودکان ما در حال افزایش است. سوءتغذیه ناشی از مشکلات دهان و دندان به صورت زیرپوستی در جامعه ما، بار زندگی را سنگین‌تر از پیش کرده است. هزینه‌های دندان‌پزشکی عموما کمرشکن است و به‌خصوص در قشر فرودست، درمان‌ها به کشیدن دندان‌ها تقلیل یافته است. بیمه‌ها (پایه و مکمل به جز استثنائاتی) درمان‌های دندان‌پزشکی را پشتیبانی نمی‌کنند و آنچه مردم باید از جیب بدهند، بسیار بالاست. به صورت خلاصه می‌توان گفت که حال دهان و دندان مردم به‌خصوص دهک‌های میانی و پایین خوب نیست. در هر کنگره‌ای، اما، درد فرودستان در آخرین اولویت قرار دارد؛ در دانشگاه، دندان‌پزشکی اجتماعی جزءبی‌اهمیت‌ترین درس‌هاست؛ تبلیغات دندان‌پزشکی در تیول تصحیح خط لبخند و ست‌های کامپوزیت زیبایی است؛ شرکت‌های وارد کننده ایمپلنت، خود کنفرانس و سمپوزیوم برگزار می‌کنند؛ سخنرانانی دانشگاهی از سوی برخی از شرکت‌ها به تبلیغ دستگاه یا ماده خاص زیبایی برمی‌آیند و به‌صورت نقدی یا اعتباری مورد تقدیر قرار می‌گیرند! انتقاد به هژمونی و تسلط شرکت‌های وارداتی در مجلات مستقل سخت است؛ زیرا ممکن است این شرکت‌ها مجله را تحریم کنند. از آن سو بازار کار دندان‌پزشكان هر سال بسته‌تر می‌شود.
این انسان‌شناس پزشکی بر این باور است که گشایش اقتصادی در دوران رکود تورمی به‌شدت دور از دسترس است. بازار واردات مواد و وسایل دندان‌پزشکی دستخوش تلاطم‌های «دلاری» است و مواد و وسایل تقلبی و تاریخ گذشته بازار را تب‌آلود و خطرناک کرده است. از آن سو، به جای ۱۰ یا حداکثر ۲۰ دانشکده، بیش از شصت دانشکده دندان‌پزشکی در حال تعلیم دانشجویان است. صدها فارغ‌التحصیل خارج از کشور به‌راحتی به بازار کار وارد می‌شوند. مناطق مرفه‌نشین شهرها از مطب‌های دندان‌پزشکی و متخصصان معروف لبریز شده است و هزینه‌های خرید مطب سر به فلک می‌کشد. می‌توان حدس زد که در این آشفته بازار، دندان‌پزشكان به امری متمایل می‌شوند که بتواند چرخ اقتصاد شکسته‌شان را بچرخاند. درمان‌های زیبایی یکی از این نوع درمان‌هاست. به‌خصوص که امکان ایجاد تقاضای القایی در آن زیاد است. به این معنا که می‌توان بیماران را تشویق کرد که به خاطر عیب‌های ریز و کوچک تن به درمان‌های زیبایی بدهند و آمالگام‌های «خطرناک و سمی» را با کامپوزیت‌های «بی‌خطر و زیبا» عوض کنند. دندان‌های کج و کوله قديمی‌شان را با لمینیت‌های درخشان بپوشانند و هی لبخند بزنند… بی‌دغدغه و بی‌هراس!
دکانی برای فروش خنده!
دکتر وحید رواقی، دندان‌پزشک و استادیار سلامت جامعه، دانشکده دندان‌پزشکی دانشگاه بیرمنگام، افزایش تقاضا برای درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی را نمونه‌ای از پدیده پزشکی‌زدگی توصیف و معتقد است که در آن شکل و ظاهر طبیعی دهان و دندان تلویحا معیوب، دچار مشکل و نیازمند درمان قلمداد می‌شود. دستاورد نهایی دندان‌پزشکی زیبایی لبخند زیبا و جذاب است. تبلیغات حرفه دندان‌پزشکی چندان به این دستاورد بالیده است که برخی در تعبیری کنایه آمیز مطب‌های دندان‌پزشکی را به دکان لبخند فروشی تشبیه کرده‌اند.
مطابق نظرگاه این استادیار، تبلیغات دندان‌پزشکی زیبایی مصرانه بر اهمیت لبخند در روابط انسانی، به‌دست آوردن موقعیت‌های شغلی بهتر و جایگاه اجتماعی بالا‌تر تأکید می‌کنند. اما آیا لبخند همیشه در زندگی انسانی چنین جایگاهی داشته است؟ مطالعات اجتماعی نشان می‌دهد در گذشته‌ای نه‌چندان دور، لبخند در روابط اجتماعی از چنین اهمیتی برخوردار نبود. برای مثال، تصاویر موجود از حاکمان و پادشاهان از قرون گذشته تا ابتدای قرن بیستم آنها را غالبا با چهره‌ای درهم کشیده، نگاهی سرد و نافذ و ابروان گره‌کرده نشان می‌دهد، بی‌آنکه لبخندی بر لب داشته باشند. تنها در دهه‌های اخیر است که سیاستمداران و حاکمان جهان، حتی آنها که در سخنرانی‌هایشان خشمگینانه فرمان جنگ و کشتار صادر می‌کنند، ترجیح می‌دهند در عکس‌های رسمی با لبخندی دلنشین دیده شوند. تحولات اقتصادی و فرهنگی که در قرن بیستم سبب شد تا لبخند جایگاه متفاوتی در روابط اجتماعی داشته باشد بسیار است. مجموعه این عوامل دست به‌دست هم داد تا دیگر چهره درهم‌کشیده و ابروان گره‌کرده نشان‌دهنده اقتدار و صلابت حاکمانه یا ژرف‌اندیشی روشنفکرانه نباشد. جامعه مصرف‌گرای قرن بیستم برای تضمین سودآوری نیازمند ثبات و شادابی بود. از این رو احساسات متلاطم انسانی به‌وِیژه غم و اندوه را مخرب دانسته و نکوهش می‌کند. در دوران جدید، یک فروشنده، یک مهماندار هواپیما یا حتی سیاستمدار عالی‌رتبه می‌آموزد که همواره احساسات واقعی خود را پنهان کرده و با لبخندی هرچند ساختگی، شادابی و آمادگی خود را به نمایش بگذارد. از این‌رو لبخند دیگر شیوه بیان احساسات انسانی یا صرفا نشانه رضایت و خوشحالی نیست، بلکه کالایی است که در اختیار داشتن آن هم چون هر کالای ارزشمند دیگری به شما اجازه می‌دهد تا از پلکان طبقات اجتماعی بالا بروید، شغل بهتری به‌دست بیاورید و شریک زندگی بهتری بیابید. رقابت برای به‌دست آوردن لبخند زیبا‌تر پای دندان‌پزشكان و شرکت‌های دارویی را به‌سرعت به بازار پرسود این کالای ارزشمند باز کرد. سرانجام، در ابتدای قرن بیستم، یک دندان‌پزشک با چسباندن موقتی مواد دندان‌پزشکی به دندان هنرپیشه‌های هالیوودی تعبیر «لبخند هالیوودی» را به یک نام تجاری پرطرفدار تبدیل کرد، اصطلاحی که همچنان در فرهنگ عامه و تبلیغات حرفه دندان‌پزشکی از آن استفاده می‌شود.
این استادیار با این توضیح که دندان‌پزشکی زیبایی مجموعه‌ای از مداخله‌های دندان‌پزشکی است، بدون آنکه ضرورت پزشکی برای آن وجود داشته باشد، از این‌رو دندان‌پزشکی زیبایی از همان ابتدای ظهور بحث‌برانگیز بوده است، تصریح می‌کند: «در برخی کشور‌ها که دولت هزینه خدمات دندان‌پزشکی شهروندان را می‌پردازد، این دولت‌ها از پرداخت هزینه درمان‌های دندان‌پزشکی زیبایی به‌دلیل عدم ضرورت آن خودداری کرده یا تا حد امکان آن را محدود می‌کنند. برای مثال، دولت انگلیس که سالانه سه و نیم میلیارد پوند برای درمان‌های دندان‌پزشکی شهروندانش پرداخت می‌کند، هزینه درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی را نپذیرفته و پرداخت هزینه درمان‌های ارتودنسی را با شرایط سخت‌گیرانه‌ای محدود کرده است.»
دندان‌پزشکی زیبایی به‌خاطر مداخله‌های درمانی بدون ضرورت پزشکی با انتقادات صاحب‌نظران اخلاق پزشکی نیز روبه‌رو است. دندان‌پزشکی زیبایی در پاسخ به انتقاداتی که نسبت به دخالت‌های درمانی بدون ضرورت پزشکی انجام می‌شود به درخواست جامعه برای ارائه درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی، رضایت متقاضیان و داشتن دانش و مهارت از سوی دندان‌پزشک اشاره می‌کند؛ هر چند به نظر نمی‌رسد این پاسخ‌ها قانع‌کننده باشد. درخواست جامعه، رضایت بیمار و داشتن دانش و مهارت برای انجام درمان اگرچه ضروری است اما لزوما تأیید کننده اخلاقی‌بودن مداخله درمانی نیست. برای مثال، یک دندان‌پزشک نمی‌تواند دندان‌های سالم بیمار را از دهانش خارج کند حتی اگر بیماری رضایت کامل خود را اعلام کند و دندان‌پزشک نیز دانش و مهارت ارائه چنین درمانی را داشته باشد.
یکی دیگر از انتقادات به پزشکی زیبایی و همچنین دندان‌پزشکی زیبایی تأثیرات نامناسب آن بر سلامت روانی و آرامش جامعه است. رواقی می‌گوید: «دندان‌پزشکی زیبایی با ارائه تعریف‌های سختگیرانه از زیبایی دهان و دندان گروه بزرگی از مردم را که بر اساس این تعریف‌ها به اندازه کافی زیبا نیستند تلویحا دارای نوعی نقص، اختلال و بیماری قلمداد می‌کند. به عبارت دیگر از نگاه پزشکی و دندان‌پزشکی زیبایی، زشت بودن نوعی بیماری یا اختلال قابل درمان است. در نتیجه، با وجود آنکه دندان‌پزشکی زیبایی هدف خود را ارتقای اعتماد به نفس افراد از طریق بهبود ظاهر دهان و دندان معرفی می‌کند، با بیمار و معیوب دانستن تلویحی گروه بزرگی از مردم که با معیارهای حرفه دندان‌پزشکی زشت و نازیبا هستند بر سلامت روانی جامعه تأثیر نامطلوب می‌گذارد. نمونه‌ای از این فشارهای روانی در کسانی که تحت درمان جراحی بینی قرار گرفته‌اند نشان داده شده است. مطالعه خانم سارا لنان، محقق دانشگاه آکسفورد، نشان داد برخی از متقاضیان جراحی بینی در ایران علیرغم میل شخصی و صرفا برای راضی کردن اطرافیان تن به جراحی بینی داده‌اند.»
تغییر رابطه متداول دندان‌پزشک-بیمار به رابطه فروشنده-خریدار
دندان‌پزشکی زیبایی برای دست‌یافتن به لبخند جادویی روش‌های متنوعی پیشنهاد می‌کند؛ بازسازی شکل و رنگ دندان با استفاده از مواد همرنگ دندان و سفید کردن دندان با مواد شیمیایی و روکش‌هایی (لمینیت) که به دندان‌ها چسبانده می‌شوند برخی از این روش‌ها هستند. درمان‌های ارتودنسی نیز در موارد بسیاری صرفا برای دست یافتن به زیبایی انجام می‌شوند. از این‌رو در این موارد می‌توان درمان‌های ارتودنسی را در گروه درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی قرار داد. درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی ابتدا وضعیت ایده‌آل از شکل دهان و دندان تعریف کرده و سپس تلاش می‌کنند با ایجاد تغییراتی در شکل و رنگ دندان، آنها را به این وضعیت ایده‌آل نزدیک کنند.
رواقی در این باره بیان می‌کند: «با وجود آنکه دندان‌پزشکی زیبایی از روش‌های نوآورانه و فن‌آوری نوین بهره می‌برد، در تعریف مفاهیم اولیه برای زیبایی دهان و دندان دچار کمبودهای اساسی است. برای مثال، در مورد رنگ دندان ایده‌آل که یکی از درخواست‌های عمده مراجعه‌کنندگان به مطب‌های دندان‌پزشکی است تعریف مشخصی وجود ندارد. در مواردی نیز که از سوی حرفه دندان‌پزشکی تعریف‌های نسبتا دقیقی برای درمان‌های زیبایی نظیر ارتودنسی صورت گرفته این تعاریف چنان سختگیرانه است که گروه بزرگی از افراد جامعه را غیرمنصفانه در گروه افراد زشت و نازیبا قرار می‌دهد. کمبودهای دندان‌پزشکی زیبایی در مورد تعاریف اولیه از زیبایی دهان و دندان سبب شده است که درمان‌های دندان‌پزشکی زیبایی به صورت توافقی با بیمار صورت بگیرد. این شیوه تصمیم‌گیری برخلاف عرف رایج سایر درمان‌های متداول دندان‌پزشکی است که دندان‌پزشک تصمیم‌گیرنده نهایی در مورد ضرورت درمان است. این شیوه غیرمتعارف تصمیم‌گیری در مورد درمان‌های دندان‌پزشکی زیبایی بر اعتبار حرفه دندان‌پزشکی نیز تأثیر می‌گذارد. مارک آکرمن، مدیر بخش ارتودنسی بیمارستان کودکان بوستون و محقق اخلاق پزشکی دانشگاه هاروارد معتقد است اعطای حق تصمیم‌گیری به متقاضیان درمان‌های زیبایی نظیر ارتودنسی سبب می‌شود رابطه متداول دندان‌پزشک-بیمار به رابطه فروشنده-خریدار تغییر یابد.»
القای احساس نیاز به درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی برآیند فعالیت رسانه‌ها
اما بیماران بر چه اساسی در مورد لزوم انجام درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی تصمیم می‌گیرند؟ استادیار سلامت جامعه، دانشکده دندان‌پزشکی دانشگاه بیرمنگام پاسخمی دهد: «القای احساس نیاز به درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی برآیند فعالیت رسانه‌ها، شرکت‌های تولید کننده محصولات پزشکی و تأیید صاحبان حرفه دندان‌پزشکی است. در سال‌های اخیر با گسترش دسترسی عمومی به رسانه‌های تصویری نیازهای القایی به درمان‌های دندان‌پزشکی زیبایی افزایش یافته است. اگر روزگاری متقاضیان درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی گروه اندکی از جامعه شهرنشین بودند، اینک این الگوهای اغراق شده از طریق شبکه‌های تلویزیونی و فضای مجازی راه خود را به دورافتاده‌ترین نقاط دنیا باز کرده‌اند. اغراق‌گونه بودن شکل دهان و دندان الگوهای رسانه‌ای چنان آشکار است که نیازی به توضیح مفصلی ندارد. برای مثال، یک پژوهش در انگليس نشان می‌دهد در سه چهارم تصاویری که در مجلات نوجوانان بریتانیا منتشر شده رنگ دندان‌ها چنان اغراق‌شده سفید به نظر می‌رسید که هیچ ماده ترمیمی دندان به سفیدی آنها در بازار دندان‌پزشکی وجود ندارد.»
رواقی خطاب به صاحبان حرفه دندان‌پزشکی می گوید: «شایسته است آنان همان‌گونه که بر اثرات مثبت درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی بر زندگی اجتماعی تأکید می‌کنند، متقاضیان را نسبت به عوارض نامطلوب این درمان‌ها بر سلامت دهان نیز آگاه سازند. این اقدام معمولا صورت نمی گیرد که ناشی از پزشکی‌زدگی در جوامع معاصر و تأثیرات آن در بخش دندان‌پزشکی زیبایی است، بدون آنکه شیوع این پدیده و تبعات آن در بخش دندان‌پزشکی ایران مورد بررسی قرار گیرد. بدیهی است بررسی پدیده پزشکی زدگی در بخش دندان‌پزشکی نیازمند تحقیق مستقل دانشگاهی است.
اما اشاره کوتاهی به یک نکته در مورد آینده حرفه دندان‌پزشکی در ایران ضروری است؛ اینکه طی 10 سال گذشته، تعداد دانشکده‌های دندان‌پزشکی و در نتیجه دانشجویان دندان‌پزشکی در ایران افزایش خیره‌کننده‌ای داشته است. همچنین، گزارش‌های مسئولان وزارت بهداشت خبر می‌دهد هزاران دانشجوی دندان‌پزشکی ایرانی در حال تحصیل در خارج از کشور، که نظارت مستقیمی بر آموزش آنها وجود نداشته، اینک مصرانه خواهان ورود به بازار کار دندان‌پزشکی کشور هستند. با افزایش ناگهانی تعداد دندان‌پزشكان در آینده نزدیک و افزایش رقابت در بخش دندان‌پزشکی، قابل پیش‌بینی است که پدیده پزشکی‌زدگی در بخش دندان‌پزشکی زیبایی ایران گسترش یابد. از این‌رو ضروری است دانشکده‌های دندان‌پزشکی و همچنین سیاستگذاران بخش سلامت نسبت به تبعات احتمالی گسترش درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی بر سلامت جامعه آگاهی و آمادگی داشته باشند.»
دندان‌های سپید و براق و منظم از نظر آنان زیبایی را می‌سازند. شعارشان این است: «ما لبخند شما را اصلاح می‌کنیم! ما شما را زیبا می‌کنیم! ما زیبایی از‌دست‌رفته را احیا می‌کنیم!» آنها ناخودآگاه (و یا شاید خودآگاه) فرهنگی می‌آفرینند که بازار را رونق می‌دهد و یک اجبار روانی برای افراد می‌سازد که ترغیب و یا حتی مجبور به مراجعه به دندان‌پزشكان می‌شوند. اجبار روانی صف‌های انتظار را طویل‌تر می‌کند و بازار را رونق می‌بخشد و تبلیغ بیشتری انجام می‌شود. در نتیجه فرهنگ زیبایی لبخند بدل به فرهنگ غالب می‌شود و بسیاری از زنان و حتی مردان را به‌دنبال خود می‌کشاند، درحالی که فروش لبخند به‌هیچ‌عنوان با اهداف این حرفه همخوانی ندارد.
جدا از اخلاقی نبودن معامله در بازاری که یک طرف مجبور به خرید است، دندان‌پزشكان باید از طرف اساتید اخلاق پزشکی و نهادها و انجمن‌های تخصصی و صنفی به چالش کشیده شوند. آنها باید بدانند که دقیقا با جامعه خود چه می‌کنند و چگونه ذهن و بدن انسان‌ها را تابع سرمایه و قدرت می‌کنند!
شهاب دانشور، دندان‌پزشک و انسان‌شناس پزشکی در این باره روایت می‌کند، دندان‌پزشكان تحت فشار مداومی برای اطمینان از سود کافی سرمایه‌گذاری‌‌شان هستند و به همین علت به جای درمان بیماری های واقعی دهان به انجام مداخلات غیردرمانی و زیبایی دندان تمایل بیشتری نشان می دهند. حال اینکه هدف از تربیت دندان‌پزشک، تمرکز بر زیبایی دندان نبوده است. اعطای حق درمانگری در دهان نوعی قرارداد اجتماعی و اعتباری است که به منظور درمان بیماری های واقعی در دهان به تربیت شدگان حرفه دندان‌پزشکی اعطا می شود، از این رو، اشتغال آنان به اقدامات زیبایی دندان نظیر لمینيت و کامپوزیت، به جای پاسخگویی به نیازهای درمانی جامعه، سرپیچی از این پیمان و تعهد اجتماعی است.
تلاش برای تصحیح خط لبخند، علیرغم افزایش شاخص‌های پوسیدگی دندان
این تمرکز بر زیبایی دندان درحالی است که دانشور می‌گوید، شاخص‌های پوسیدگی در ایران در حال رشد است، حتی اگر به آمارهای رسمی «دی ام اف» هم بسنده کنیم مشکلات دهان و دندان کودکان ما در حال افزایش است. سوءتغذیه ناشی از مشکلات دهان و دندان به صورت زیرپوستی در جامعه ما، بار زندگی را سنگین‌تر از پیش کرده است. هزینه‌های دندان‌پزشکی عموما کمرشکن است و به‌خصوص در قشر فرودست، درمان‌ها به کشیدن دندان‌ها تقلیل یافته است. بیمه‌ها (پایه و مکمل به جز استثنائاتی) درمان‌های دندان‌پزشکی را پشتیبانی نمی‌کنند و آنچه مردم باید از جیب بدهند، بسیار بالاست. به صورت خلاصه می‌توان گفت که حال دهان و دندان مردم به‌خصوص دهک‌های میانی و پایین خوب نیست. در هر کنگره‌ای، اما، درد فرودستان در آخرین اولویت قرار دارد؛ در دانشگاه، دندان‌پزشکی اجتماعی جزءبی‌اهمیت‌ترین درس‌هاست؛ تبلیغات دندان‌پزشکی در تیول تصحیح خط لبخند و ست‌های کامپوزیت زیبایی است؛ شرکت‌های وارد کننده ایمپلنت، خود کنفرانس و سمپوزیوم برگزار می‌کنند؛ سخنرانانی دانشگاهی از سوی برخی از شرکت‌ها به تبلیغ دستگاه یا ماده خاص زیبایی برمی‌آیند و به‌صورت نقدی یا اعتباری مورد تقدیر قرار می‌گیرند! انتقاد به هژمونی و تسلط شرکت‌های وارداتی در مجلات مستقل سخت است؛ زیرا ممکن است این شرکت‌ها مجله را تحریم کنند. از آن سو بازار کار دندان‌پزشكان هر سال بسته‌تر می‌شود.
این انسان‌شناس پزشکی بر این باور است که گشایش اقتصادی در دوران رکود تورمی به‌شدت دور از دسترس است. بازار واردات مواد و وسایل دندان‌پزشکی دستخوش تلاطم‌های «دلاری» است و مواد و وسایل تقلبی و تاریخ گذشته بازار را تب‌آلود و خطرناک کرده است. از آن سو، به جای ۱۰ یا حداکثر ۲۰ دانشکده، بیش از شصت دانشکده دندان‌پزشکی در حال تعلیم دانشجویان است. صدها فارغ‌التحصیل خارج از کشور به‌راحتی به بازار کار وارد می‌شوند. مناطق مرفه‌نشین شهرها از مطب‌های دندان‌پزشکی و متخصصان معروف لبریز شده است و هزینه‌های خرید مطب سر به فلک می‌کشد. می‌توان حدس زد که در این آشفته بازار، دندان‌پزشكان به امری متمایل می‌شوند که بتواند چرخ اقتصاد شکسته‌شان را بچرخاند. درمان‌های زیبایی یکی از این نوع درمان‌هاست. به‌خصوص که امکان ایجاد تقاضای القایی در آن زیاد است. به این معنا که می‌توان بیماران را تشویق کرد که به خاطر عیب‌های ریز و کوچک تن به درمان‌های زیبایی بدهند و آمالگام‌های «خطرناک و سمی» را با کامپوزیت‌های «بی‌خطر و زیبا» عوض کنند. دندان‌های کج و کوله قديمی‌شان را با لمینیت‌های درخشان بپوشانند و هی لبخند بزنند… بی‌دغدغه و بی‌هراس!
دکانی برای فروش خنده!
دکتر وحید رواقی، دندان‌پزشک و استادیار سلامت جامعه، دانشکده دندان‌پزشکی دانشگاه بیرمنگام، افزایش تقاضا برای درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی را نمونه‌ای از پدیده پزشکی‌زدگی توصیف و معتقد است که در آن شکل و ظاهر طبیعی دهان و دندان تلویحا معیوب، دچار مشکل و نیازمند درمان قلمداد می‌شود. دستاورد نهایی دندان‌پزشکی زیبایی لبخند زیبا و جذاب است. تبلیغات حرفه دندان‌پزشکی چندان به این دستاورد بالیده است که برخی در تعبیری کنایه آمیز مطب‌های دندان‌پزشکی را به دکان لبخند فروشی تشبیه کرده‌اند.
مطابق نظرگاه این استادیار، تبلیغات دندان‌پزشکی زیبایی مصرانه بر اهمیت لبخند در روابط انسانی، به‌دست آوردن موقعیت‌های شغلی بهتر و جایگاه اجتماعی بالا‌تر تأکید می‌کنند. اما آیا لبخند همیشه در زندگی انسانی چنین جایگاهی داشته است؟ مطالعات اجتماعی نشان می‌دهد در گذشته‌ای نه‌چندان دور، لبخند در روابط اجتماعی از چنین اهمیتی برخوردار نبود. برای مثال، تصاویر موجود از حاکمان و پادشاهان از قرون گذشته تا ابتدای قرن بیستم آنها را غالبا با چهره‌ای درهم کشیده، نگاهی سرد و نافذ و ابروان گره‌کرده نشان می‌دهد، بی‌آنکه لبخندی بر لب داشته باشند. تنها در دهه‌های اخیر است که سیاستمداران و حاکمان جهان، حتی آنها که در سخنرانی‌هایشان خشمگینانه فرمان جنگ و کشتار صادر می‌کنند، ترجیح می‌دهند در عکس‌های رسمی با لبخندی دلنشین دیده شوند. تحولات اقتصادی و فرهنگی که در قرن بیستم سبب شد تا لبخند جایگاه متفاوتی در روابط اجتماعی داشته باشد بسیار است. مجموعه این عوامل دست به‌دست هم داد تا دیگر چهره درهم‌کشیده و ابروان گره‌کرده نشان‌دهنده اقتدار و صلابت حاکمانه یا ژرف‌اندیشی روشنفکرانه نباشد. جامعه مصرف‌گرای قرن بیستم برای تضمین سودآوری نیازمند ثبات و شادابی بود. از این رو احساسات متلاطم انسانی به‌وِیژه غم و اندوه را مخرب دانسته و نکوهش می‌کند. در دوران جدید، یک فروشنده، یک مهماندار هواپیما یا حتی سیاستمدار عالی‌رتبه می‌آموزد که همواره احساسات واقعی خود را پنهان کرده و با لبخندی هرچند ساختگی، شادابی و آمادگی خود را به نمایش بگذارد. از این‌رو لبخند دیگر شیوه بیان احساسات انسانی یا صرفا نشانه رضایت و خوشحالی نیست، بلکه کالایی است که در اختیار داشتن آن هم چون هر کالای ارزشمند دیگری به شما اجازه می‌دهد تا از پلکان طبقات اجتماعی بالا بروید، شغل بهتری به‌دست بیاورید و شریک زندگی بهتری بیابید. رقابت برای به‌دست آوردن لبخند زیبا‌تر پای دندان‌پزشكان و شرکت‌های دارویی را به‌سرعت به بازار پرسود این کالای ارزشمند باز کرد. سرانجام، در ابتدای قرن بیستم، یک دندان‌پزشک با چسباندن موقتی مواد دندان‌پزشکی به دندان هنرپیشه‌های هالیوودی تعبیر «لبخند هالیوودی» را به یک نام تجاری پرطرفدار تبدیل کرد، اصطلاحی که همچنان در فرهنگ عامه و تبلیغات حرفه دندان‌پزشکی از آن استفاده می‌شود.
این استادیار با این توضیح که دندان‌پزشکی زیبایی مجموعه‌ای از مداخله‌های دندان‌پزشکی است، بدون آنکه ضرورت پزشکی برای آن وجود داشته باشد، از این‌رو دندان‌پزشکی زیبایی از همان ابتدای ظهور بحث‌برانگیز بوده است، تصریح می‌کند: «در برخی کشور‌ها که دولت هزینه خدمات دندان‌پزشکی شهروندان را می‌پردازد، این دولت‌ها از پرداخت هزینه درمان‌های دندان‌پزشکی زیبایی به‌دلیل عدم ضرورت آن خودداری کرده یا تا حد امکان آن را محدود می‌کنند. برای مثال، دولت انگلیس که سالانه سه و نیم میلیارد پوند برای درمان‌های دندان‌پزشکی شهروندانش پرداخت می‌کند، هزینه درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی را نپذیرفته و پرداخت هزینه درمان‌های ارتودنسی را با شرایط سخت‌گیرانه‌ای محدود کرده است.»
دندان‌پزشکی زیبایی به‌خاطر مداخله‌های درمانی بدون ضرورت پزشکی با انتقادات صاحب‌نظران اخلاق پزشکی نیز روبه‌رو است. دندان‌پزشکی زیبایی در پاسخ به انتقاداتی که نسبت به دخالت‌های درمانی بدون ضرورت پزشکی انجام می‌شود به درخواست جامعه برای ارائه درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی، رضایت متقاضیان و داشتن دانش و مهارت از سوی دندان‌پزشک اشاره می‌کند؛ هر چند به نظر نمی‌رسد این پاسخ‌ها قانع‌کننده باشد. درخواست جامعه، رضایت بیمار و داشتن دانش و مهارت برای انجام درمان اگرچه ضروری است اما لزوما تأیید کننده اخلاقی‌بودن مداخله درمانی نیست. برای مثال، یک دندان‌پزشک نمی‌تواند دندان‌های سالم بیمار را از دهانش خارج کند حتی اگر بیماری رضایت کامل خود را اعلام کند و دندان‌پزشک نیز دانش و مهارت ارائه چنین درمانی را داشته باشد.
یکی دیگر از انتقادات به پزشکی زیبایی و همچنین دندان‌پزشکی زیبایی تأثیرات نامناسب آن بر سلامت روانی و آرامش جامعه است. رواقی می‌گوید: «دندان‌پزشکی زیبایی با ارائه تعریف‌های سختگیرانه از زیبایی دهان و دندان گروه بزرگی از مردم را که بر اساس این تعریف‌ها به اندازه کافی زیبا نیستند تلویحا دارای نوعی نقص، اختلال و بیماری قلمداد می‌کند. به عبارت دیگر از نگاه پزشکی و دندان‌پزشکی زیبایی، زشت بودن نوعی بیماری یا اختلال قابل درمان است. در نتیجه، با وجود آنکه دندان‌پزشکی زیبایی هدف خود را ارتقای اعتماد به نفس افراد از طریق بهبود ظاهر دهان و دندان معرفی می‌کند، با بیمار و معیوب دانستن تلویحی گروه بزرگی از مردم که با معیارهای حرفه دندان‌پزشکی زشت و نازیبا هستند بر سلامت روانی جامعه تأثیر نامطلوب می‌گذارد. نمونه‌ای از این فشارهای روانی در کسانی که تحت درمان جراحی بینی قرار گرفته‌اند نشان داده شده است. مطالعه خانم سارا لنان، محقق دانشگاه آکسفورد، نشان داد برخی از متقاضیان جراحی بینی در ایران علیرغم میل شخصی و صرفا برای راضی کردن اطرافیان تن به جراحی بینی داده‌اند.»
تغییر رابطه متداول دندان‌پزشک-بیمار به رابطه فروشنده-خریدار
دندان‌پزشکی زیبایی برای دست‌یافتن به لبخند جادویی روش‌های متنوعی پیشنهاد می‌کند؛ بازسازی شکل و رنگ دندان با استفاده از مواد همرنگ دندان و سفید کردن دندان با مواد شیمیایی و روکش‌هایی (لمینیت) که به دندان‌ها چسبانده می‌شوند برخی از این روش‌ها هستند. درمان‌های ارتودنسی نیز در موارد بسیاری صرفا برای دست یافتن به زیبایی انجام می‌شوند. از این‌رو در این موارد می‌توان درمان‌های ارتودنسی را در گروه درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی قرار داد. درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی ابتدا وضعیت ایده‌آل از شکل دهان و دندان تعریف کرده و سپس تلاش می‌کنند با ایجاد تغییراتی در شکل و رنگ دندان، آنها را به این وضعیت ایده‌آل نزدیک کنند.
رواقی در این باره بیان می‌کند: «با وجود آنکه دندان‌پزشکی زیبایی از روش‌های نوآورانه و فن‌آوری نوین بهره می‌برد، در تعریف مفاهیم اولیه برای زیبایی دهان و دندان دچار کمبودهای اساسی است. برای مثال، در مورد رنگ دندان ایده‌آل که یکی از درخواست‌های عمده مراجعه‌کنندگان به مطب‌های دندان‌پزشکی است تعریف مشخصی وجود ندارد. در مواردی نیز که از سوی حرفه دندان‌پزشکی تعریف‌های نسبتا دقیقی برای درمان‌های زیبایی نظیر ارتودنسی صورت گرفته این تعاریف چنان سختگیرانه است که گروه بزرگی از افراد جامعه را غیرمنصفانه در گروه افراد زشت و نازیبا قرار می‌دهد. کمبودهای دندان‌پزشکی زیبایی در مورد تعاریف اولیه از زیبایی دهان و دندان سبب شده است که درمان‌های دندان‌پزشکی زیبایی به صورت توافقی با بیمار صورت بگیرد. این شیوه تصمیم‌گیری برخلاف عرف رایج سایر درمان‌های متداول دندان‌پزشکی است که دندان‌پزشک تصمیم‌گیرنده نهایی در مورد ضرورت درمان است. این شیوه غیرمتعارف تصمیم‌گیری در مورد درمان‌های دندان‌پزشکی زیبایی بر اعتبار حرفه دندان‌پزشکی نیز تأثیر می‌گذارد. مارک آکرمن، مدیر بخش ارتودنسی بیمارستان کودکان بوستون و محقق اخلاق پزشکی دانشگاه هاروارد معتقد است اعطای حق تصمیم‌گیری به متقاضیان درمان‌های زیبایی نظیر ارتودنسی سبب می‌شود رابطه متداول دندان‌پزشک-بیمار به رابطه فروشنده-خریدار تغییر یابد.»
القای احساس نیاز به درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی برآیند فعالیت رسانه‌ها
اما بیماران بر چه اساسی در مورد لزوم انجام درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی تصمیم می‌گیرند؟ استادیار سلامت جامعه، دانشکده دندان‌پزشکی دانشگاه بیرمنگام پاسخمی دهد: «القای احساس نیاز به درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی برآیند فعالیت رسانه‌ها، شرکت‌های تولید کننده محصولات پزشکی و تأیید صاحبان حرفه دندان‌پزشکی است. در سال‌های اخیر با گسترش دسترسی عمومی به رسانه‌های تصویری نیازهای القایی به درمان‌های دندان‌پزشکی زیبایی افزایش یافته است. اگر روزگاری متقاضیان درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی گروه اندکی از جامعه شهرنشین بودند، اینک این الگوهای اغراق شده از طریق شبکه‌های تلویزیونی و فضای مجازی راه خود را به دورافتاده‌ترین نقاط دنیا باز کرده‌اند. اغراق‌گونه بودن شکل دهان و دندان الگوهای رسانه‌ای چنان آشکار است که نیازی به توضیح مفصلی ندارد. برای مثال، یک پژوهش در انگليس نشان می‌دهد در سه چهارم تصاویری که در مجلات نوجوانان بریتانیا منتشر شده رنگ دندان‌ها چنان اغراق‌شده سفید به نظر می‌رسید که هیچ ماده ترمیمی دندان به سفیدی آنها در بازار دندان‌پزشکی وجود ندارد.»
رواقی خطاب به صاحبان حرفه دندان‌پزشکی می گوید: «شایسته است آنان همان‌گونه که بر اثرات مثبت درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی بر زندگی اجتماعی تأکید می‌کنند، متقاضیان را نسبت به عوارض نامطلوب این درمان‌ها بر سلامت دهان نیز آگاه سازند. این اقدام معمولا صورت نمی گیرد که ناشی از پزشکی‌زدگی در جوامع معاصر و تأثیرات آن در بخش دندان‌پزشکی زیبایی است، بدون آنکه شیوع این پدیده و تبعات آن در بخش دندان‌پزشکی ایران مورد بررسی قرار گیرد. بدیهی است بررسی پدیده پزشکی زدگی در بخش دندان‌پزشکی نیازمند تحقیق مستقل دانشگاهی است.
اما اشاره کوتاهی به یک نکته در مورد آینده حرفه دندان‌پزشکی در ایران ضروری است؛ اینکه طی 10 سال گذشته، تعداد دانشکده‌های دندان‌پزشکی و در نتیجه دانشجویان دندان‌پزشکی در ایران افزایش خیره‌کننده‌ای داشته است. همچنین، گزارش‌های مسئولان وزارت بهداشت خبر می‌دهد هزاران دانشجوی دندان‌پزشکی ایرانی در حال تحصیل در خارج از کشور، که نظارت مستقیمی بر آموزش آنها وجود نداشته، اینک مصرانه خواهان ورود به بازار کار دندان‌پزشکی کشور هستند. با افزایش ناگهانی تعداد دندان‌پزشكان در آینده نزدیک و افزایش رقابت در بخش دندان‌پزشکی، قابل پیش‌بینی است که پدیده پزشکی‌زدگی در بخش دندان‌پزشکی زیبایی ایران گسترش یابد. از این‌رو ضروری است دانشکده‌های دندان‌پزشکی و همچنین سیاستگذاران بخش سلامت نسبت به تبعات احتمالی گسترش درمان‌های زیبایی دندان‌پزشکی بر سلامت جامعه آگاهی و آمادگی داشته باشند.»
تیتر خبرها
تیترهای روزنامه
-
حبالله پشتوانه حزبالله
-
متناسبسازی حقوق بازنشستگان قانون و لازمالاجراست
-
بازنشستگان چشم انتظار نگاه دولت و مجلس برای اجرای دقیق متناسبسازی حقوق
-
دیپلماسی همسایگی در اوج
-
قدرت و درایت مقاومت منجر به شکست صهیونیستها می‌شود
-
جنگ کثیف صهیونیستها
-
تکلیف دولت برای متناسبسازی حقوق
-
فرار سرمایهگذاران از اراضی اشغالی
-
مرگ گفتمان سازش در منطقه
-
خطر ابتلای دندان‌پزشکی به عمل‌های زیبایی
